Kur’an’ýn en önemli kavramlarýndan biri olan ‘selâm’, pek çok manayý, hikmeti, faydayý ve hedefi içinde barýndýrýr. Selâm ile son ilahi dini Ýslâm ayný kökten gelirler. Allah’ýn bir güzel ismi de es-Selam’dýr. Selâm bir taraftan es-Selâm olan Allah ile iliþkiyi, bir taraftan barýþ, esenlik, kurtuluþ ve teslimiyet olan Ýslâmý, diðer taraftan gerçek mutluluk yeri olan Dâru’s-Selâmý yani Cenneti iþaret eder.

Ýslâmýn selâmý sýradan bir merhaba, bir hallo (alo), el kaldýrýp veya baþ eðip iþaretleþmedeðildir. “Selâmün aleyküm’ün yerine konulmaya çalýþýlan, “günaydýn, iyi günler, merhaba, iyi akþamlar” gibi ifadelerin onun yerini tutmadýklarý, selâmýn kapsadýðý anlamlardan uzak olduklarýaçýktýr.

Kur’an’a göre dünya hayatýnda selâm dini olan Ýslâma teslim olup iman ve salih amel iþleyenler cenneti hak ederler. Cennetliklere de Allah’tan selâm sözü bir ödül olarak ulaþacaktýr. Ya da “Allah’tan onlara selâm vardýr”. (Yasîn 36/58) Bunu Allah’ýn selâmýný hak etmek þeklinde ifade edebiliriz.

Burada önce selâmýn manasýný, Kur’an’daki farklý kullanýmlarýný ve en sonunda da kimlerin Allah’ýn selâmýný hak ettiði açýklamaya çalýþacaðýz.

-Selâm nedir?

‘Selâm’, ‘se-li-me’ fiilinden gelen bir masdardýr. Sözlükte; dýþ ve iç âfetlerden belâlardan veya dertlerden uzak olmak demektir. Þu âyette olduðu gibi:“Ancak Allah’a selim bir kalple varan baþka.” (Þuara 26/89)

Bu fiilin masdarý “selâm veya selâmet” þeklinde gelir. (R. el-Isfehânî, el-Müfredât, s) Bu da kurtuluþ ve (tehlikeden) uzak olma manasýndadýr. Bazýlarýna göre selâmet âfiyettir. (Ýbni Manzur, Lisânu’l-Arab 7/240) Nitekim þu iki âyette selâm bu manada kullanýlýyor:

“Ey Nuh! Sana ve seninle beraber olan toplulukla, Bizden bir ‘selâm-esenlik’ ve bereketle gemiden in…” (Hûd 11/48)

“Biz: ‘Ey ateþ! Ýbrahim’e karþý serin ve selâm (selâmetli) ol’ dedik.”(Enbiyâ 21/69)

‘se-li-me’ fiili ve onun türevleri olan kelimeler; barýþ, teslim olma, güvende olma, ayýp ve kusurdan uzak olma, barýþa girme, hayýr ve iyilik içinde olma, gibi anlamlara gelirler. (H. K. Ece, Ýslâmýn Temel Kavramlarý, s: 299 ve 603)

Selâm, insanlar hakkýnda kullanýldýðýnda, ‘selâm vermeyi’, sözle esenlik, barýþ ve güven dilemeyi ifade eder.

Araplar Ýslâmdan önce ‘selâmün aleyküm’ þeklinde selâmlaþýrlardý. Bu da onlarýn aralarýndaki barýþýn, tehlikesizliðin, güvenin bir alameti gibiydi. Sanki ‘burada savaþ yok (rahat ol)” demiþ olurlardý. Ýslâm geldikten sonra bunu benimsedi ve mü’minlere aralarýnda bu selâmý yaymalarýný emretti. (Ýbni Manzur, Lisânu’l-Arab, 7/241)

Kendilerine gönderilen elçi Lût’u dinlemeyen ve inkârda direnen ve aþýrý çirkin iþler yapmaya devam eden Lût kavmi cezayý hak etmiþti Allah (cc) onlarý cezalandýrmak üzere iki melek gönderdi. Melekler insan suretinde önce bir çocuk müjdelemek üzere hz. Ýbrahim’e uðradýlar. Onun yanýna gelince de ona selâm verdiler:

“Ýbrahim’in seçkin konuklarý ile ilgili kýssayý hiç duydun mu?

O (semavî elçi)ler Ýbrahim'e gelip ona selâm verdiklerinde, “(Size de) selâm olsun!” demiþti; (ve kendi kendine,) “Bunlar, yabancý kimseler!”(diye düþünmüþtü.)”Zariyât 51/24-25. Bir benzeri:  Hûd 11/69. Hýcr 15/52)

Ýbrahim (as) onlara görevlerinin ne olduðunu sorunca onlar; suçlu bir kavmi cezalandýrmak üzere gönderildiklerini söylediler. (Zariyât 51/32-34)

Hz. Ýbrahim görevi gereði babasýna ve kavmine, insanýn düþmaný olan þeytana itaat etmemesini teblið etti. Babasý ise eðer tanrýlarýndan yüz çevirecek olursa onu taþa tutup kovacaðýný söyledi. Bunun üzerine þöyle dedi: “Sana selâm olsun!” “Rabbimden seni baðýþlamasýný isteyeceðim: Çünkü O bana karþý hep lütufkâr olmuþtur.”(Meryem 19/47)

Ýnkârcýlar veya hakikati anlamadýklarý için kabul etmemekte direnen kimseler kendileriyle alay ettikleri, ya da hakikat konusunda inatla cedelleþtikleri zaman;  “Rahmân'ýn has kullarý ki, onlar yeryüzünde tevazu ve vakar içinde yürürler ve ne zaman kötü niyetli, dar kafalý kimseler kendilerine laf atacak olsa, (sadece) selâm! derler.” (Furkan 25/63)

Kurtuluþ, esenlik, barýþ ve güven, tehlikeden ve azaptan uzak olma gibi selâmýn kapsadýðý bütün güzellikler sonunda hidayete uyanlarýn hakkýdýr.

Allah (cc) hz. Musa’ya ve Harun’a þöyle buyurdu:

“Öyleyse artýk ona gidin ve deyin ki: ‘Biz ikimiz senin Rabbinin elçileriyiz; bunun için, Ýsrailoðullarý'nýn bizimle gelmesine izin ver ve onlara (artýk) sýkýntý çektirme.  Biz sana Rabbinden bir mesajla geldik; ve (bil ki O'nun bahþedeceði) nihaî kurtuluþ ve esenlik(selâm)(yalnýzca, O'nun gösterdiði) yolu izleyen kimselerin olacaktýr:”(Tâhâ 20/47)

Bir baþka yerde peygamberin muhataplarýna esenlik ve selamet dilemesi emrediliyor:

 “Ve (O, Elçisinin) þöyle diyeceðini de bilir: “Ey Rabbim, iþte bunlar, inanmamakta direnen bir kavimdi.” Fakat sen (verdikleri selâmý) güzel bir karþýlýkla al, yani “(size de) selâm olsun” de. Nasýl olsa zamaný gelince (gerçeði) öðrenecekler.”(Zuhruf 43/88-89)Burada görünüþte ‘onlara selâm ver” deniliyor. Bunu “Allah’tan onlarý selâmete kavuþturmasý dile” veya “sizinle benim herhangi bir kavgam yok” þeklinde de anlamak mümkün.

Kadir gecesi hem bin aydan daha hayýrlýdýr  ve de sabaha kadar selâm’dýr.

Selâm, ayný zamanda barýþ, huzur, saadet, af ve maðfiretdir. Kur’an’ýn iniþi hatýrýna, vahyin asýl sahibi Allah tarafýndan ilan edilen genel bir affa delâlat edebilir. Ancak bu genelliði ‘Rablerinin izniyle’ þartý sýnýrlamaktadýr. (Ýslâmoðlu, M. Hayat Kitabý Kur’an, 2/1284)

O gece melekler hayatýn her alanýna dair emirlerle inerler. Ancak her emrin hayýr ve þerre de þâmil olmasý ihtimaline karþý, ‘Kadr’e mazhar olacaklar hakkýnda þer ihtimalini ortadan kaldýrmak için buyuruluyor ki “O sabaha kadar bir selâmdýr”. Yani sýrf selâmettir. Yahut Allah tarafýndan bir selâmdýr. Melekler de müminlere selâm verir dururlar.(Elmalýlý, H. Yazýr, Tefsir (sad.) 9/347)

Kur’an iman edenlerin bazý özelliklerini saydýktan sonra þöyle diyor:

“Onlar (mü’minler) ki, boþ ve anlamsýz sözler iþittikleri zaman ondan hemen yüz çevirip, “Bizim yapýp-ettiklerimizin hesabýný biz vereceðiz, sizin yapýp-ettiklerinizin hesabýný da siz vereceksiniz. Size selâm olsun; bizim, (doðru ile yanlýþýn anlamýndan) habersiz kimselerle iþimiz yok” derler.”(Kasas 28/55)  Yani sizden selâmete kavuþmayý istiyoruz derler. “Size selâm olsun” ifadesini “yolunuz açýk olsun” diye de anlamak mümkün. (Ýslâmoðlu, M. Hayat Kitabý Kur’an, 2/766)

-Müslümanlarýn selâmý

Mü’minler birbirlerine ‘selâm’ vermekle yükümlüdürler. Kur’an mü’minlerin birbirlerine selâm vermelerini emrediyor.

“Ey iman edenler! Kendi evlerinizden baþka evlere sakinlerinden izin almadan, onlara selâm vermeden girmeyin. Eðer (karþýlýklý haklarýnýzý) dikkate alacak olursanýz bu (öðüt) sizin kendi iyiliðiniz içindir.”(Nûr 24/27. Bir benzeri. Nûr 24/61)

Bu âyette selâm, ‘tahiyye’ kavramý ile ifade edilmiþ ve onun Allah tarafýndan verilmiþ mübarek ve güzel bir þey olduðu açýklanmýþtýr. Þüphesiz ki bu, mü’minler arasýnda sevginin ve barýþýn çoðalmasýný saðlayacaktýr.

Burada her ne kadar evlere girerken selâm vermeyi, ya da selâm vermeden baþkasýnýn evine girmemeyi emrdiyorsa da, gerek aþaðýdaki âyet gerekse Peygamber’in (sav) selâmla ilgili uygulamalarý, tavsiyeleri, selâmýn önemine iþarettir. Dinde bir þeyi yapmak mükellef olan müslümana emrediliyorsa o farz anlamýnda vaciptir.

“(Barýþ) selâmýyla selâmlandýðýnýz (tahiyye ile) -da daha güzel bir selâm ile karþýlýk verin veya (en azýndan) benzeri ile. Þüphesiz Allah her þeyin hesabýný tutmaktadýr.” (Nisa 4/86)

Ayette geçen “tahiyye’; sözlükte, ‘Allah sana hayat versin’, Türkçe’deki þekliyle, ‘Allah sana ömürler versin’ demektir. Bir baþka deyiþle ‘tahiyye’; bulunduðu durumda ve sahip olduðu mülk’te kalmak demektir. Ýslâmdan önce Araplar birbirlerini ‘Hayyeke’l lahü-Allah ömürler versin, Allah seni mülk sahibi yapsýn, mülkünde daim kýlsýn’ þeklinde selâmlarlardý.  Kur’an bu kelimeye‘selâm’ içeriðini kazandýrmýþ, müslümanlarýn duasýnda Allah’a karþý bütün saygý ve ta’zim (büyük tanýma) ifadelerini bu manaya katmýþtýr. (H. K. Ece, Ýslâmýn Temel Kavramlarý, s: 674)

Bir sahabe Peygamberimize ‘Ýslâmýn hangi iþi daha hayýrlýdýr?’ diye sordu. Buyurdu ki: “Yemek yedirmen, tanýdýðýn ve tanýmadýðýna herkese selâm vermendir.” (Ebu Davûd, Edeb/143 (5194). Buhârî, Ýman/6 (12) ve 20 (28))

Peygamber (sav) buyuruyor ki: “Ýman etmedikçe Cennet’e giremezsiniz. Birbirinizi sevmedikçe olgun bir imana sahip olamazsýnýz. Size, yaptýðýnýz zaman birbirinizi seveceðiniz bir þeyi haber vereyim mi? Aranýzda selâmý yayýn.” (Müslim, Ýman/93 (54). Ebu Davûd, Edeb/142 (5193))

Kur’an hz. Peygamber’e  kendisine gelen mü’minlere selâm vermesini emrediyor:“Mesajlarýmýza inananlar sana geldiklerinde de ki: “Size selâm olsun! Rabbiniz rahmet ve merhameti kendisine ilke edinmiþtir...”(En’am 6/54)

Selâm verip almak müslümanlara sevap kazandýran (Buhârî, Ýman/20 (28)) ve Cennete girmeye vesile olan (Kýyame/42 (2485)) kolay bir ameldir. Selâmlaþmak müslümanlara hayýr ve bereket getirir. (Tirmizî, Ýsti’zan/10 (2698)) Selâm verip almak mü’minleri Allah’a yaklaþtýrýr. (Ebu Davûd, Edeb/144 (5197))

Selâm vermek veya verilen selâmý almak, Kur’an’ýn emirlerindendir. Selâm, mü’minler arasýnda hem bir þiar (alamet), hem bir dua hem de bir güven aracýdýr. Mü’minler birbirlerine selâm vererek tanýþýrlar, birbirlerinden emin olurlar ve birbirlerine dua ederler.

Mü’minler selâmlaþarak aralarýndaki kardeþliði ve güveni saðlamlaþtýrýrlar. Birbirlerine, ‘selâm’ anlayýþýyla, barýþý ve esenliði, Allah’ýn es-Selâm ismine teslim olmayý, ‘Selâm yurdu’ cennete kavuþmayý dilerler. Selâmlaþan mü’minler, yaþadýklarý evleri ve toplumu ‘selâm (barýþ ve güven) yeri-darü’s selâm’ haline getirmeye çalýþýrlar. Böylelikle kendilerinin ulaþtýðý ‘selâm’ halini müslüman kardeþleri için de isterler.

Bir mü’mine ‘selâmün aleyküm’ veya ‘es-selâmü aleyküm’ diyen bir kimse, ‘selâm senin üzerine olsun’, selâm üzere olasýn, selâmette olasýn, benden salim ol (benden sana zarar gelmez)’ demiþ olur.

-Allah’ýn ismi olarak selâm

‘Selâm’, Allah’ýn güzel isimlerinden biridir.

“Allah'týr gerçek Ýlah! O'ndan baþka yoktur ilah! O melik'tir, Kuddûs'tür, Selâm'dýr, Mü'min'dir, Müheymin'dir, Aziz'dir, Cebbar'dýr, Mütekebbir'dir. Allah, müþriklerin iddialarýndan münezzeh ve yücedir.”(Haþr 59/23)

es-Selâm ismi, Tirmizî ve Ýbni Mace’nin verdikleri “esmâu’l-hüsnâ” liþstesinde yer almaktadýr. (Tirmizî, Da’avat/82 (3507). Ýbni Mace, Dua/10 (3860))

Peygamberin arkasýnda namaz kýlan sahabeler önceleri tahiyyat oturuþunda “Allah’a kullarýndan selâm olsun, falana falana selâm olsun” manasýnda ifadeler kullanýrlardý. Bunu duyan Peygamber (sav); “Allah’a selâm olsun demeyin. Allah selâmýn kendisidir. Fakat siz siz þöyle söyleyin dedi ve Tahiyyat duasýný öðretti.” (Buhârî, Ezan/150 (835). Müslim, Salat/55 (897))

Peygamber (sav) namazýn sonunda; “Allahümme ente’s selâmü ve minke’s selâm, tebârekte ya zel-celâli ve’l-ikram” yani, “Ey Allahým sen Selâmsýn ve selâm Sendedir...’ denilmesini tavsiye etmiþtir. (Müslim, Mesacid/135-136 (1334-1335). Ebu Davûd, Vitir/25 (1512). Tirmizî, Salat/108 (298))

es-Selâm, Allah’a nisbet edildiðinde iki manada anlamak mümkün. Birinci manasý, yaratýlmýþlara ait acz ve eksikliklerden uzak olmak. Demek ki Allah’ýn zatý açýk ve gizli kusurlardan, yaratýklara mahsus deðiþikliðe uðramaktan, zeval bulup ortadan kalkmaktan münezzehtir (uzaktýr). Ayný anlam Allah’ýn el-Kuddûs isminde de vardýr. Ýkinci manasý ise selâmetin kaynaðý olup esenlik veren demektir. (TDV Ýslâm Ansiklopedisi, 36/341. R. El-Isfehânî, el-Müfredât s. Ýbni Manzur, Lisânu’l-Arab 7/241)Kâinatta her þey Allah’ýn koyduðu düzene göre devam etmektedir. Allah’ýn bütün fiilleri bozukluk ve düzensizlikten uzaktýr. O’nun takdirinde ve yaratmasýnda kusur olmaz.

es-Selâm, hem Allah’ýn noksanlýklardan uzak olduðunu, hem de O’ndan kullarýna gelen esenliði, güveni ifade eder. Öyleki es-Selâm, her selâmetin kaynaðý, kendisi ayýptan, ve kusurdan uzak olduðu gibi selâmet umulan, kurtuluþ arayanlarý selâmete erdirecek olan da O’dur. (Elmalýlý, H. Yazýr. Tefsir (sad.) 7/524)

            (Devamý var...)