- Giriþ
Bilindiði gibi takva Allah’a karþý sorumluluk bilinciyle hareket etmek, Allah’ý hesaba katarak davranmak, ya da günün birinde O’na kavuþacaðýný unutmadan yaþamaktýr.
Takva bilinci, insan için çizilen sýnýrlara uyma titizliliði ve dikkatidir. Bununla kiþi sorummlu olduðu makama karþý edebini ve saygýsýný takýnýr ve ona göre davranýr.
Ýnsanýn büyük bir makam karþýsýnda takýnacaðý tavýr ile sýradan bir arkadaþýnýn yan ýnda takýnacaðý tavýr frklý olur. Hangi kamaýn karþýsýnda durduðunu farkýnda olan, o makamýn þanýna uymöaycak çirkin ve uygunsuz davranýþlarý yapamamya dikkat eder.
Takva , Allah’ýn ulvi makamý karþýsýnda gösterilmesi gereken dikkat ve titizliktir. O Allah’týr, inasan O’nun kuludur. O’nun makamý çok yüce ve büyüktür, insan O’nun abdidir (kuludur). O yüce Makam’a en büyük ta’zim, saygý ve edep yakýþýr.
Takva bilinci ile hareket etmek, iman edenlere pek çok þey kazandýrýr, onlarýn Ýslami hayatý üzerinde ciddi anlamda olumlu etkisi olur. Zaten ‘takva’nýn emredilmesi, ‘Allah kokunçtur, O’ndan korkun, o sizi yakar ha!’ denilip insanlarý ürkütme veya dehþete düþürme deðil; ona insan olarak sorumluluðunu hatýrlatýp dengeli hareket etmesini öðretmek ve Allah’ýn makamý karþýsýnda edepli olabilmeyi ve sevgsini kazanmasýný saðlamaktýr.
- Ýslâmî hükümler ve takva bilinci
Kur’an ilâhí hükümleri, ölçüleri veya prensipleri bildirdikten sonra çoðu zaman ‘Allah’tan ittika edin, Allah’a karþý sorumluluk bilinciyle hareket edin, Allah’tan ittika etmez misiniz?’ diye bu amellerin takva þuur ile yapýlmasýný tavsiye ediyor. Kur’an’da bu tür örnekler dikkat çekecek kadar çoktur.
Ýnsan ya gafletinden, ya nefsinin engellemesinden, ya da baþka sebeplerden dolayý Ýslâmî (hükümleri/emirleri ve yasaklarý) yerine getirmede gevþeklik gösterebilir. Ya da ihmal edebilir, önemsemeyebilir.
Buradaki ‘takva çaðrýsý’ bu hükümleri daha bir dikkatli yapmaya, ihmal etmemeye, her bir hükmün hakkýný vermeye bir teþviktir. Allah’a karþý kulluk þuuruyla hareket eden, tehlikeye düþmemek, zarara uðramamak için kendisi için çizlen sýnýralara biraz daha dikkat eder. Kýrmýzý lambadan geçtiði zaman yüzde yüzde ceza alacaðýndan emin olan, veya bu yüzden bir kaç defa aðýr ceza ödeyen kimse, bir dahaki sefere dikkat eder.
Her bir Ýslâmî hükmün öncelikle bir hikmeti vardýr. Farz, vacip veya sünnet olarak her bir emrin müslüman için mutlaka pek çok faydasý vardýr. Haram veya mekruh olan her bir yasaðýn insan için mutlaka pek çok zararý vardýr. Zaten zararlý olduðu için ‘yapmayýn, yapmamalýsýnýz’ denilmektedir.
Kaldý ki, bir müslüman Ýslâmî hükümleri illa ki faydasýný elde etmek, zararýndan korunmak için yerine getirmez. O bilir ki bunlar, Allah’ýn koyduðu sýnýrlardýr. Allah’a saygýlý olan, O’ndan gelenlere itibar eden, O’nun her þeyin en iyi bildiðine inanan bir kimse ‘hududullah’a uyar. Ýþte bu da takva bilincidir.
Kur’an müslümanlarý sýk sýk dikkatli olmaya ve onlarý Rablerinin emirlerini yerine getirmede takvaya davet ediyor. Çünkü takva sahipleri Allah’ýn çizdiði sýnýrlara uymada ve günah iþlemekten sakýnmada dikkatlidirler. Kur’an bu gerçeðe þöyle iþaret ediyor:
“Cennet de muttakiler için, uzakta olmaksýzýn (o gün) yakýnlaþtýrýlmýþtýr.
Bu size va’dolunandýr; (gönülden Allah’a) yönelip-dönen, (Ýslâm’ýn hükümlerini) koruyan,
Görmediði halde Rahman’a karþý ‘içi titreyerek korku duyan’ ve ‘içten Allah’a yönelmiþ’ bir kalp ile gelen içindir.” (Kâf, 50/31-33)
Kur’an, müslümanlara çeþitli konulardaki hükmünü (ahkâmýný) söylüyor ve bütün bunlarýn yerine getirilmesi konusunda Allah’tan ittika edilmesini belirtiyor. Diðer bir deyiþle, dinin ahkâmýna hakkýyla uyulmasý takva bilincini destekler, kuvvetlendirir
Mesela; savaþta alýnan ganimetlerin nasýl taksim edileceði söylendikten sonra müslümanlara “Allah’tan korkup-sakýnýn ve aranýzdaki anlaþmazlýklarý düzeltin; Allah’a ve Rasûlüne itaat edin” diye ilave ediliyor. (Enfal, 8/1)
Hacc’la ilgili pek çok ahkâm anlatýldýktan sonra “...Allah’a karþý sorumluluk bilinci duyun ve bilin ki Allah, cezasý pek çetin olandýr” (Bekara, 2/196-197. Maide, 5/96) Hac zamaný sayýlý günlerde, yani Arefe günü, veya Kurban bayramýnda Allah’ý zikretmek bir ibadettir. Takva sahibi kimseler öyle günlerde Allah’ý zikretmekten gafil olmazlar. Onlar, hacc zamaný mahþer gününün manzarasýný hatýrlarlar. Bu dehþet verici, heybetli manzara karþýsýnda takvalarý bir kat daha artar. (Bekara, 2/203)
Allah’a karþý sorumluluk bilinciye hareket edenler, þüphesiz kendilerini Allah’a yaklaþtýracak vesileler (sebepler ve imkanlar) bulurlar.
“Ey iman edenler, Allah’tan ittika edin ve (sizi) O’na (yaklaþtýracak) vesile arayýn; O’nun yolunda cihad edin, umulur ki kurtuluþa erersiniz.” (Maide, 5/35)
Müslümanlar, helâl rýzýk yeme konusunda da takva bilinci ile hareket etmek zorundadýrlar. Onlar Allah’ýn yenmesini haram kýldýðý hayvanlarýn etlerini ve O’nun adýný anmadan kesilenlerleri yiyemezler. Bu konuda Allah’tan korkup-sakýnýrlar. (Maide, 5/4, 88)
Kur’an, yiyecek veya davranýþlar konusunda murdar ile temiz bir olmaz dedikten sonra þöyle ekliyor: “...Allah’tan ittika edin, ey temiz akýl sahipleri. Umulur ki kurtuluþa erersiniz.” (Maide, 5/100)
Birinin yanýnda bir emanet varsa, o kimse Allah’tan ittika etmeli ve emaneti olduðu gibi yerine vermeleidir. Bu anlamda þahitliði gizlemek te doðru deðildir. (Bekara, 2/283. Maide, 5/106-108)
Doðru sözlü olmak ta takvanýn gereklerindendir. Kur’an müslümanlara þöyle sesleniyor: “Ey iman edenler, Allah’tan ittika edin ve sözü doðru olarak söyleyin.” (Ahzab, 33/70)
- Oruç ve takva bilinci
Ayný durumu orucu emreden ayette de görüyoruz.
“Ey iman edenler, sizden öncekilere farz kýlýndýðý gibi, oruç size de farz kýlýndý. Umulur ki ittika edersiniz.” (Bekara, 2/183)
“Umulur ki Allah’a karþý sorumluluðunuzun bilincine varýrsýnýz” ifadesi orucun farz oluþunun gerekçesidir. Buna göre orucun en büyük hikmeti, en fazla faydasý, en yüce gayesi müslümaný takvaya erdirmektir. Buradaki takvanýn da ‘korku-sevgi’ denkleminde olduðu unutulmamalý. Zaten takva bilinci biraz Allah’ýn makamýndan saygýyla korkmak, biraz da O’nun sevgisini kaybetmekten çekinmektir. Bundan dolayý da dikkatli olmaktýr.
Oruç bu titizliði, bu dikkati artýran önemli bir süreçtir. Zira oruçlu bir kimse iftar vaktina kadar niçin helal olan yiyecekleri bile yemediðinin farkýndadýr. Þehevi isteklerini niçin terkettiðini iyi bilmektedir. Oruç tuttuðu için nefsine hakim olmakta, kendisini kontrol altýnda tutmaktadýr.
Ýþte bu niyet ve tavýr mü’mini Allah’a daha yaklaþtýrýr, O’nun sevgisini daha çok kazandýrýr, takvasýný daha çok artýrýr.
Mü’min, oruç sayesinde gerçek bir irade eðitiminden geçer. Nefsinin arzularý ile, Ýlahi hüküm arasýnda tercih yapar. Ýlahi emre deðer verenler, nefislerinin arzularýný izin verilen süreye kadar ertelerler. Oruçlu, býrakýn haram olan yiyecek ve içecekleri; helal olanlarý bile bir müddet, gizlide ve açýkta asla yemez, arzularýna gem vurur.
O Allah’ýn kendisini her yerde gördüðünün, kendisini murakabe ettiðinin, O’ndan gizli bir anýn ve mekanýn olmadýðýnýn bilinciyle hareket eder. Bu da Allah’a karþý sevgi ve saygýnýn kazandýrdýðý bir edeptir.
Takva, insanýn Allah’a karþý tavrýný ortaya koyan, ona nasýl kulluk yapacaðýný öðreten, davranýþlarýný kontrol eden bir Kur’an ölçüsüdür.
Allah’ýn Rabliði ve ilâhlýðý karþýsýnda kulun tavrý nasýl olmalýdýr?
O Allah ki; O’nun Cenneti ve Cehennemi var. Din Gününün, yani insanlarýn öldükten sonra hesaba çekileceklerinin, yaptýklarý iyi iþlerin de, kötü iþlerin de karþýlýðýnýn verileceði günün tek sahibidir.
Kul, bu yüce makamýn huzurunda ne yapacaktýr, ne ile sorumlu olacaktýr?
Bu noktada ahiret inancý önemli bir esastýr. O hüküm gününe iman devamlý insanlarýn dikkatlerine sunulmalý ki, onlarý gafletten, dikkatsizlikten ve hafiflikten kurtarýp, tam bir teslimiyetle güzel davranmaya götürsün. “Ýslâm zühdüne hakim olan fikir budur. Kur’an’ý okuyan herkes, özellikle Mekke devri âyetlerinde gelecek olan hüküm günü (yani ahiret) þuurunun kuvvetli olduðunu görür. Orijinel anlamýyla buna ‘takva’ denir.” (T. Ýzutsu, K. Allah ve Ýnsan, s: 298)
Kur’an’ýn takvayý telkin etmedeki bütün çabasý insaný bu gelip geçici hayatýn üstüne çýkartmaya, böylece de onun davranýþlarýný uzun vadeli hedefleri ve ‘amellerin sonunu’ gözeten saðlam bir temele oturtmasýna yöneliktir.
Ya da Hesap Gününde insanýn kendi kendisiyle yüzleþeceði gerçeðini bildirmek içindir. O gün insanýn kalbinin gömüldüðü gaflet bitecek ve kiþinin kendi ben’i ortaya çýkacaktýr. (Kâf, 50/22)
Kur’an’ýn çabasý bu þuur halinin takva vasýtasýyla þu anda/burada meydana getirilmesine yöneliktir.
Allah (cc) kullarýna þöyle sesleniyor:
“Ey Ademoðullarý, içinizden size âyetlerimi haber veren peygamberler geldiði zaman, kim ittik ederse (korkup sakýnýrsa) ve (davranýþlarýný) düzeltirse iþte onlar için korku yoktur, onlar üzülmeyecekler de.” (A’raf, 7/35
Oruç ibadetri bu þuuru, bu titizliði, bu dikkatliliði artýran, zenginleþtiren, yoðunlaþtýran müstesna bir fýrsattýr.
Kur’an; fizyolojik bir ürperti yanýnda, olaylarýn hikmetini sezmekten kaynaklanan endiþenin vereceði dehþetten, inanç ve bilinçle oluþan kaygýlanma durumundan söz ediyor. Yani duygusal korku yerine bilmekten/anlamaktan kaynaklanan titizliði gösteriyor. (Ýsra, 17/59-60
Allah’ýn makamýndan korkmak, O’nun makamýna karþý sorumluluk hissi taþýmak, O’nun emirlerine aykýrý hareket etmekten sakýnmak, O’nun öldükten sonra kendisini hesaba çekeceðine inanýp o günden ve o günün kötü sonuçlarýndan korkmak; þüphesiz ki takvanýn gereðidir.
Allah (cc) þöyle buyuruyor:
“Ýman edenler ve salih amellerde bulunanlar için korkup-sakýndýklarý (ittika ettikleri), iman ettikleri ve salih amelde bulunduklarý, sonra korkup-sakýndýklarý ve iman ettikleri ve sonra (yine) korkup-sakýndýklarý ve iyilikta bulunduklarý takdirde (yasaklanmadan önce) yedikleri dolaysýyla bir sorumluluk yoktur. Allah, iyilik yapanlarý sever.” (Maide, 5/93
Müslümanlar, iman ettikten sonra salih amel iþlerler, günah iþledikleri zaman da hemen ‘takva’ ile kendilerini denetleyerek Allah’a tevbe ederler. Burada üç defa tekrarlanan þey; Ýslâmda diní hayatýn üzerine oturduðu sorumluluk bilinci, yani ‘takva’dýr. Bu bir anlamda ‘sorumluluðu yerine getirememe korkusu’dur.
Bu korku hareket eden mü’min, yanlýþ yapmamaya çalýþýr. Rabbinin murakabesi (gözetimi) altýnda olduðunun þuurunda olan bir müslüman, O’nun huzurunda kendisini utandýracak hatalarý yapmaktan çekinir. Kendini kontrol eder. Onu, mahkemelerin vereceði cezadan, halkýn ayýplamasýndan, polisin korkusundan önce bu anlayýþ frenler.
Bu bilinç onu -özellikle Ramazan’da- gizli de ve açýkta günah iþlemekten, baþkalarýna zarar vermekten, insanlarýn haklarýna tecavüz etmekten sakýndýrýr.
Ramazan mevsimi, oruç ibadeti, Kadir Gecesi titizliði müslümanlarýn Allah’a karþý sorumluluk duygularýný güçlendirir. Allah’ýn emir ve yasaklarý konusundaki dikkatlerini artýrýr. Kendilerine zarar verebilecek her türlü yanlýþa karþý duyarlý hale getirir. Ýbedetlerin niçin ve kimin için yapýldýðýný daha iyi anlatýr. Onlarý bir adet, bir gelenek ya da meddi bir fayda amacýyla deðil; Allah rýzasý için yapýlmasý gerektiði bilincine vardýrýr.
Ramazan ve oruçla birlikte kazanýlan ve kuvvetlenen bu þuur, bu tititzlik, bu sorumluluk anlayýþý, Ramazan’dan sonraki aylara/günlere de taþýnýr.
(Not: Yeryüzündeki suçlarý önlemenin tek yolu vardýr: o da herkesin baþýna bir polis dikmektir!!! Bu mümkün mü? Elbette... Bu polis takva þuuru, yani Allah’a karþý sorumluluk bilincidir.
Soru: Madem öyle, müslümanlar niçin suç iþliyor? Cevabý basit: Takvalarý az olduðu için.)
Hüseyin K. Ece 17.7.2011 Zaandam
