-          Özgürlük nedir?

Oruç, oruçluya özgürlük bilinci kazandýrýr. Nasýl mý?

Öncelikle“özgürlük nedir?” diye sormak gerek. Gerçekten özgürlük nedir?

Özgürlük sonuna kadar serbest, baðýmsýz, sorumsuz olmak mýdýr?

Özgürlük istediðini yapabilmek, istediðini konuþabilmek, istediðini yazabilmek midir?

Özgürlük sýnýrsýz, ilkesiz, ölçüsüz olmak mýdýr?

Hürriyet kiþinin istediði þeye istediði kadar sahip olmasý mý, sahip olduklarý üzerinde dilediði gibi tasarruf yapabilmesi midir?

Özgürlük, dilediði yerde dilediði gibi at koþturmak, dilediði yere girip çýkmak, dilediði gibi koþuþturmak mýdýr?

Hürriyet her þeyden azade olmak, hiç bir þeye, hiç bir kimseye baðlý olmamak,  kimseye karþý hesap verici konumda olmamak mýdýr?

Özgürlük kiþinin dilediði gibi düþünmesi, dilediði kelimeleri istediði yerde kullanmasý, aklýna gelen her þeyi uluurta söylemesi midir?

Özgürlük ilke, kural, hudut, deðer tanýmamak mýdýr? Böyle bir özgürlük ile anarþýzm arasýnda fark var mýdýr?

Özgürlük insanýn dilediði gibi günah iþlemekte serbest olmasý mýdýr? Tanrýya kafa tutma, O’nun hakkýnda istediði gibi konuþabilme, O’nun çizdiði sýnýrlarý zevkle çiðnemek midir?

Özgürlük insanýn dilediði, aklýna estiði, kendi kafasýndan ürettiði gibi tapýnmasý mýdýr? Ýnanma-tapýnma konusunda tanrý veya din uydurma serbestliði midir? 

Özgürlük, zevklerin, þehvetlerin, dünyalýklarýn, hýrsýn dar dünyasýna girmek, oralarda takýlýp kalmak mýdýr? Gerçeðin sadece bu dünyadaki yaþantý olduðunu düþünerek alabildiðine zevklenmek midir?

Hürriyet, günleri, aylarý, bütün bir ömrü dünyalýklar, servet, kazanma ve harcama peþinde harcamak mýdýr? Bütün çabayý, bütün emekleri, bütün dikkatleri bunlarý kazanmak, bunlarý yýðýp biriktirmek, çok þeye, daha çok þeye sahip olmak gayesi ile yaþamak mýdýr?

Elde olana ‘benim’ demek, kimseyle bölüþmemek, kendi zevki için, kendi lüksü için, kendi çýkarý için dilediði gibi harcamak mýdýr?

Yoksa özgürlük baþka bir þey mi?

-          Gerçek özgürlük

Bir kiþi bir þeyi/bir kimseyi ölesiye severse ona meyleder, hatta ona kul köle gibi olur. Emrini ve isteklerini yerine getirmeye hazir olur. Malýndan, servetinden, kazanmaktan baþka gerçek tanýmayan nasýl özgür olabilir ki?

Canýnýn her istediðini yapmaya kalkýþan nefsinin, egosunun esiri  olmuþ demek deðil midir?

Þehvetinin, yani aþýrý isteklerinin peþinde ömür tüketen zaten nefsinin kulu, aþýrý tutkularýnýn kölesi olmuþ demektir.

Ýnsan yapýsý gereði kulluk (ibadet) yapmak, kendince yüce, iyiliði veya kötülüðü olabilecek bir gücün önünde eðilmek zorundadýr.  Ondan geldiðini düþündüðü ilkeleri kabul etmek, ona bir þekilde perestij göstermek zorundadýr. Bunu Hak olan Yaratýcý karþý yapamayanlar, önünde eðilecekleri o gücü, yani tanrýyý kendileri uydururlar. Bazý þeyleri tanrý gibi, bazý güç odaklarýný tanrýsal zannederler. Ya da onlara karþý gelmeksizin itaat etmek, onlardan gelen ölçüleri/ilkeleri kabul etmek zorunda olduklarýný düþünürler. Bu da onlarý kutsal saymanýn baþka bir þeklidir.

Nitekim Kur’an bazý kimselerin hevalarýný (keyf ve bencil yargýlarýný) tanrý edindiklerini haber veriyor.

“Sen hiç kendi heva ve heveslerini tanrýlaþtýran (birin)i düþündün mü? Þimdi, böyle birinden de sen mi sorumlu olacaksýn?”(1)

“Vahyin rehberliðine tabi olmayanlar, kendi hevalarýna tabi oluyorlar demektir. Allah’a teslim olmayanýn teslim olacaðý tek kapý keyfi yargýlarýnýn ve içgüdülerinin oluþturdupðu hevasýdýr. Hevasýna teslim olansa er-geç onu ilah edinir.”(2)

Kendi keyfinden daha önemli, daha büyük, daha kutsal, daha otoriter, daha yüce bir þey tanýmayan kiþi, hevasýnýn kölesi olmuþ demektir. Böylelerinin özgürlükten bahsetmeleri boþtur.

Bir baþka ayette þöyle buyuruluyor:

“Kendi hevasýn (arzu ve özlemlerini) tanrý edinen ve (bunun üzerine) Allah'ýn, (zihninin hidayete kapalý olduðunu) bilerek saptýrdýðý, kulaklarýný ve kalbini mühürlediði ve gözlerinin üzerine bir perde çektiði (insan)ý, hiç düþündün mü? Allah(ýn onu terk etmesin)den sonra kim ona doðru yolu gösterebilir? O halde, hiç düþünüp ders çýkarmaz mýsýnýz?”(3)

Hevasýný tanrý haline getirdiði için kendi tercihiyle sapan, kulaklarý Hak sese kapalý, yüreði hakka karþý kilitli olan, bu sebeple pek çok takýntýnýn peþinde esir olan bir kimsenin özünün gür, içinin rahat, hayatýnýn anlamlý olduðunu kim iddia edebilir?

Peygamber (sav) bir hdiste þöyle buyuýruyor:

“Yüce Allah’ýn yanýnda gök kubbe altýnda Allah’tan baþka tapýnýlan tanrýlar içinde, kendisine uyulan heva (aþýrý istek ve tutkulardan) daha büyüðü yoktur.”(4)

Bir kimse için mal/servet, kazanmak/tüketmek,  lüks ve eðlence, daha çok dünyalýða sahip olmak en büyük gaye ise; bundan baþka kutsal, bundan baþka yüce amaç, bundan baþka ideal tanýmýyorsa, bu kiþi peþine gittiklerinin esiri, kulu/kölesidir. Bu gibilerin özgür olduðu iddia edilemez.

Peygamber (sav) þu sözü servet/dünyalýk ile özgürlük arasýndanki baðlantýðý ortaya koyuyor:

“Altýna, gümüþe, kadifeye, ipekli kumaþlara kul olanlara yazýklar olsun.! Onlarý elde edince hoþlanýp, elde edemeyince razý olmayanlara da!”(5)

Demek ki kölelik sadece bir kimsenin malý olmak deðilmiþ, malýn malý olmak da kölelikmiþ. Malý/serveti/çýkarý/zevkleri her þeyden çok sevmek, onlarý her þeyden çok önemsemek de kölelikmiþ. Canýnýn her istediðini yapma arzusu baðýmlýlýðý beraberinde getirir. Kendi arzusuyla baðýmlý olan kendi eliyle hürriyetini daraltýr.

Gerçek hürriyet de dilediðini yapabilme, dilediðine sahip olma, istediði gibi hükmetme deðil; kendi serbest iradesiyle hak ve isabetli olaný,  iyi ve doðru olaný seçebilme, insanlýk görevini yapabilme ve bundan mutluluk duyabilme imiþ. Kiþiyi baðlayan, onu deðersizleþtiren, onu meta’ (fiyatý olan þey)  seviyesine indiren  baðlardan kurtulmakmýþ.

“Kim Rahman'ý zikretmekten gafil olursa, yanýndan ayrýlmayan bir þeytaný ona musallat ederiz.”(6)

Kim Allah’ý hesaba katmadan yaþarsa/davranýrsa, kim Allah yokmuþ gibi hareket ederse, sonunda þeytana arkadaþ olur, þeytansý bir yol edinir. 

“... Þeytan bir kimseye arkadaþ olursa, ne kötü bir arkadaþtýr o!”(7)

Þeytanýn arkadaþ olduðu kimse iyi olabilir mi? Ýyilik üretebilir mi? Doðru yolu bulabilir mi? Gerçek mutluluðu, gerçek kurtuluþu kazanabilir mi?

Þeytan, böylelerinin kendi emrinde olmalarýný ister. Onlarý kendine asker edinmek ister.(8)

Þeytanýn emrine girmek, onun yörüngesinde hareket etmek özgürlük deðil, tam tersine berbat bir esaret, yanlýþ bir kulluk, aþaðýlýk bir köleliktir 

Þeytan kendi dostlarýnýn yaptýklarýný kendilerine süslü gösterir. Onlar da bu yalana kanarak yaptýklarý her þeyin doðru, ileri sürdükleri her iddianýn gerçek, peþine gittikleri deðerlerin isabetli, yaþadýklarý hayatýn mutluluk, sahip olduklarýnýn üstünlük, üzerinde olduklarý yolun dosdoðru olduðuna inanýrlar. Hakikatte iblise, hevalarýna, sonu gelmez tutkulara, fani lezzetlere, ucuz meta’alara kul-köle olduklarýný unuturlar.

“Þimdi Rabbinden apaçýk bir belge üzerinde bulunan kimse, kötü ameli kendisine ‘süslü ve çekici’ gösterilmiþ ve kendi hevasýna uyan kimse gibi midir?”(9)

Bir insan kumar tutkunu ise, ondan bir türlü kutulamýyor ise, varýný yoðunu bu yola harcýyorsa, sonra  da göz göre göre periþan oluyorsa, bu noktada iradesine hakim olamýyorsa, kumar tutkusunu sýnýrlandýramýyorsa; bu kimse kumarýn esiri veya kölesi demektir.

Böyle birinin serbestçe kumar oynamasý özgürlük müdür?

Bir kimse alkole müptela ise, alkolist denilecek kadar onun peþinde ise, bundan dolayý ayýk gezmiyor, iþini gücünü, -varsa- ailesini ihmal ediyorsa, böyle bir kiþiye kendi isteði ile alkol aldýðý için özgür mü diyeceðiz? Tam tersine böyleleri özgürlüklerini bu gibi tutkularýna teslim edenlerdir.

Bir kimse uyuþturucu baðýmlýsý ise, onsuz yapamýyor ise, iradesine hakim olamýyorsa, en akýl almaz yollara baþ vurup uyuþturucu temin etmeye çalýþýyorsa; þimdi böyle biri özgür olma hakkýný kulanýyor mu diyeceðiz?

Uyuþturucu karþýsýnda teslim olan onun kulu ve kölesi olmuþ demektir. Böyle biri için özgürlükten bahsetmek abestir. Zira uyuþturucu baðýmlýlarý genelde bu yanlýþ alýþkanlýkta güç ve irade sahibi olamayacak kadar zayýf düþerler.

Helal-haram sýnýrý tanýmadan her zaman cinsel güdülerinin peþinde giden kimse þehvetinin kölesi deðil midir? Böylelerine sorulsa belki hür olduklarýný, canlarýnýn istediðini yapmakta serbest olduklarýný, kiþinin cinsel ihtiyacýný dilediði gibi karþýlayabileceðini söylerler.

Bir makama, bir rütbeye, bir payeye ulaþmak için her þeyi yapabilen kimse tutkularýnýn baðýmlýsý deðil midir? Bu kimse müslüman olduðu halde bir makam elde etmek için kulluk görevlerini ihmal ediyorsa, kiþiliðini satýyorsa, güç sahiplerinin önünde renkten renge giriyorsa; böyle bir kimsenin özgür oluþunun ne anlamý olabilir? Bunlar aþýrý tutkularýnýn, hýrslarýnýn, tamahlarýnýn esiridirler. Tamahýna ölümüne esir olan, hýrsýn gözünü kör ettiði, tutkularýn kendisi mecnun ettiði adama nasýl özgür diyelim?

Bir ömür boyu tutkularinin peþinde koþan, zevklenmekten, yeme-içmeden baþka hedef tanýmayan, geçinmeyi veya esyaya sahip olmayý en kutsal þey sayan zihniyet özgürlüðü yanlýþ tanýyor demektir. Bir ömür boyu midesine, keyfine, malýna/servetine hizmet etmiþ kiþi, ben özgürüm mü demeli, ben baðýmlýyým mý demeli?

Bir yerde okumuþtum. Avrupalý hikmet ehli bir kimse karþýsýnda servetiyle övünen bir kimseye “Senin bütün servetin benim þapkamýn altýndadýr” demiþ.

Kim daha özgür? Malýný hayýr yolunda gözünü kýrpmadan veren bir cömert mi, yoksa tükenir korkusuyla kimseyle beþ kuruþu paylaþmayan aç gözlü biri mi? Malýnýn hamalý olan mý daha özgür, yoksa malýný hamal gibi kullanan irade sahibi kimse mi?

Mýsýr’a köle olarak satýlan ve uzun yýllar oradaki sarayda kendisine hukuken köle denilen Hz. Yusuf mu köle idi, yoksa ona haram yolla sahip olmak isteyen Mýsýr azizinin karýsý mý? Görünüþte birisi köle, biri kraliçe idi. Birisinin elinde devlet, servet, lüks hayat, zenginlik ve kölelere sahip olma imkaný vardý, diðeri ise insanlarýn nazarýnda köle idi.

Ame gerçekte azizin karýsý þehvetinin, hýrsýnýn, tutkularýnýn esiri/kölesi, Hz. Yusuf ise hevasýna uyan deðil, Allah’ýn tayin ettiði ölçülerle hareket eden, tutkularýna maðlup olmayan, asla þehvetine yenilmeyen, nefsin yanlýþ taleplerine aldanmayan, baþý dik, dürüstlük ve doðruluk timsali, edep ve iffet sembolü özgür bir kimse idi. 

Bilâl mi köle idi yoksa Âs b. Vâil mi? Görünüþte Âs b. Vail o zamanki hukuka göre Bilalin sahibi idi. Yani Bilâl onun para vererek aldýðý kölesi idi. Ama esasen âlemlerin Rabbine teslim olan Bilâl gerçek özgürlüðü kazanmýþtý, tutkularýnýn ve batýl inançlarýn pençesindeki Âs b. Vâil ise gerçek köle idi. Bilal iman ile özgürlüðü, ona sahip olduðunu zanneden ise þirk ile esareti seçmiþti. Eli, kolu ve hukuki statü açýsýndan bedeni baðlý Bilâl iç dünyasýnda, yüreðinde, ruhunda özgür; eli, kolu, hukuki açýdan bedeni serbest( baðlý olmayan) Âs b. Vâil ve ona benzeyenler, iç dünyalarýnda tutsaktýrlar. Ýç dünyalarýndaki hapishanelerde mahbusturlar

“Gerçek hürriyeti Hakka kölelikte buldum” diyen  þair haklýdýr.

Gerçek özgürlük yalnýzca Allah’a ‘kul olmak için’ yaratýlan insanýn, baþka bir þeye kulluk yapmamasý, baþka bir þeyin kulu/kölesi olmamasýdýr. Gerçek hürriyet Hakk’a teslim olma ve Hakk’a gitme yolunda, Hakk’ýn rýzasýný kazanma çabasýndaki engelleri tanýmak ve onlara karþý durabilmektir.

Ýmam-ý Gazalî  ve Ýmam Kuþeyrî’nin tariflerinden çýkan ortak sonuca göre hürriyet: “Mâsivanýn (Allah’tan gayrýsýnýn ) esaretinden kurtularak Allah’a kul olmaktýr.” O’na hakiki manada kul olanlar, nefs kafesinden, maddi alemin kayýt ve þartlarýndan kurtularak hürriyete kavuþurlar. Bu kulluðu nefsine kabul ettiremeyenler ise kendi fani varlýðýna tutsaklýk baþta olmak üzere bu alemin binbir kayd ü þartý altýnda esaret zincirlerine mahkum kalýrlar.”(10)

Ýnsaný meta’, yani sýradan bir eþya, fiyatý olabilen, pazara sürülebilen bir eþya olmaktan kurtarýp eþref-i mahlukat  (yaratýlmýþlarýn en þereflisi), kerametli (deðerli) olma makamýna iþte bu özgürlük anlayýþý yükseltir.

-          Oruç ve özgürlük þuuru

Oruç bu çabayý ve bu þuuru güçlendiren, bu niyeti saðlamlaþtýran, bu dikkati çoðaltan bir ibadettir. Oruç, özgürlüðü de öðretir.

Eþyaya, yiyeceðe, zevk veren þeylere, hatta en zaruri olan gýdalara geçici bir müddet, bir gündüz zamaný hükmedilme, yön verebilme, karþý durabilme iradesidir.

Oruçlu Ramazan’da  gündüzleri  yemeyerek yeme ve içmeye, zekat ve fýtra vererek, baþkalarýna ikramda bulunarak mala hükmeder. Uykusunu, zamanýný, bazý iþlarini feda ederek onlara baðýmlýlýðýný azaltýr ve “ iþte sizin bana sahip olmanýza fýrsat vermiyorum” demiþ olur.

Mü’min orucu alýp kabul eder.  Oruç tuma mevsiminin yaza veya kýþa denk gelmesine, günlerin kýsa veya uzun olmasýna, havanýn sýcak vaya soðuk olmasýna bakmaz. Hevasýnýn bundan þikayet edip, kendisini hata, günah ve batýl olan þeylere sürüklemesine izin vermez. Zira oruçlu hevasýný Hz. Muhammed’in getirip teblið ettiði  Þey’e teslim etmiþtir.

Abdullah b. Amr b. el-Âs’ýn (ra) rivayetine göre "Resûlullah (sav) þöyle buyurdu:"Arzularý (hevâsý) benim getirdiðim (Ýslâm gerçeðin)e uymadýkça hiç biriniz (ol­gun) mü'min olamaz."(11)

Oruçlu Kelime-i  Þehâdeti söylediði zaman bu iman ikrarýnda üç tane önemli þeyi dile getiriyor ve kabul ediyor demektir:

Birincisi: Allah’tan baþkasýna kulluk edilmez.

Ýkincisi: Hz. Muhammed kuldur (beþerdir) ama Allah’ýn elçisidir.

Üçüncüsü:  Ben de kulum, Allah’tan baþkasýna kul olmamak üzere yaratýldým.

Bu ikrarý gönülden yapan özgürlüðün manasýný anlamaya ve onun tadýný tadmaya baþlar.

Oruç, açgözlülüðe, doymazlýða, mide düþkünlüðüne karþý ilaçtýr. Oruç zorluða karþý sabýr eðitimi olduðu gibi, insaný köle etmek isteyen duygulara, tutkulara, iþtahlara, yani hevaya karþý direniþi öðretir.

Açlýk korkusunu takýntý haline getirip hayatýný buna endeksleyenler gerçek özgürlüðü kendi elleriyle gereksiz endiþelere teslim etmiþ olurlar. “Biraz aç kalýrsam halim nice olur”, “elimdeki tükenirse, azalýrsa, eþkýyalar gasbederse” diye titreyen birine dua etmek gerekir. “Seni Yaratan seni fobilerinin eline býrakmasýn” diye.

Oruç yiyeceðe-içeceðe, þehvani ihtiyaçlara sahip olma izzetini öðretir. 

Rýzkýn ve nimetlerin sahibine iþaret eder. Helal olsa dahi, bazý nimetlerden belli bir süre uzak kalmanýn kararlýlýðýný öðretir.

Nimetlerden belli bir müddet mahrum kalma “bu nimet sana ait deðil, bilesin” demektir.

Nimetin sahibi bilen, ona teþekkür borçlu olduðunu da bilir.

Mü’min, özgür iradesiye oruç tutar. Onun oruç tutup tutmadýðýný Allah’tan baþka kimse kontrol edemez.  Hatta o bütün insanlarýn canlarýnýn istediðin yapmakta kendilerini hür saydýklarý bir ortamda,  þehvete (aþýrý isteklere) kayýsýz itaat etmenin insan için esaret olduðunu bilir, gerçek özgürlüðü bu gibi istekleri sýnýrlama gücünde görür.

Evet, galiba özgürlüðün bir görüntüsü de istekler arasýnda faydalý ve zararlýyý seçebilme gücüdür.

Oruç tutan bir Ramazan boyunca Allah’a, O’nun hükmüne, O’ndan gelenlere rýzaya teslim olarak, izzet kazanmaya, kendisine bu yolda ayakbaðý olabilecek her þeyden özgürleþmeye çalýþýr. Eger o iman ederek ve sevabýný Allah’tan bekleyerek Ramazan’ý yaþarsa bu mevsim ona gerçek özgürlük bilinci kazandýrýr.

-          Son söz

“Bunlar, iman edenler ve gönülleri Allah'ýn zikriyle sükunete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler ancak Allah'ý anmakla huzur bulur.”(12)

Kalpleri Allah’ýn zikriyle tatmin olmayanlar (huzur bulmayanlar) gerçek özgürlüðü de bulamayacaklar.

Hüseyin K. Ece

01.07.2013

Zaandam-Hollanda