- Kavram olarak ensâr

‘Ensâr’; Hz. Muhammed’in (sav) davetini kabul edip, cahiliyye hayatýndan ‘saadet asrýna’ geçen, Kur’an’da kendilerinden övgü ile bahsedilen, bütün insanlýk için örnek olan sahabe topluluðunun bir kýsmýnýn özel adýdýr.

Ýslâm kültüründe ensâr kavramý özel olarak, Hz. Peygamber'i ve haksýz yere yurtlarýndan çýkarýlan muhâcirleri barýndýrmak ve korumak sure­tiyle onlara destansý yardýmlarda bulunan Evs ve Hazrec kabilelerine mensup Yesribli (Medineli) müslümanlar için kullanýlmýþtýr.

Enes b. Mâlik'in belirttiðine göre bu isim ilk defa Kur'ân’da onlarý nitelemek üzere yer almýþtýr.(2)

 ‘Ensâr’ sýfatýný Kur’an özellikle muhâcirlere yardým edenler hakkýnda kullanmaktadýr:

“Ýman edenler, hicret edenler ile (muhâcirleri) barýndýranlar ve yardým edenler, iþte gerçek mü’minler bunlardýr. Onlar için bir baðýþlanma ve üstün bir rýzýk vardýr.”(3)

‘Ensâr’ kelimesi iki âyette ‘muhâcir’ kavramý ile birlikte geçmektedir. Allah (cc) her iki topluluktan da razý olduðunu bildirmektedir.

“Öne geçen Muhâcirler ve Ensâr ile onlara güzellikle uyanlar: Allah (cc) onlardan razý olmuþtur, onlar da O’ndan hoþnut olmuþlardýr ve (Allah) onlara, içinde ebedî kalacaklarý, altýndan ýrmaklar akan cennetler hazýrlamýþtýr. Ýþte büyük kurtuluþ ve mutluluk budur.”(4)

Ayrýca Haþr sûresinin 9. âyetiyle Enfâl suresinin 72 ve 74. âyetlerinde ‘en­sâr’ kelimesi zikredilmemekle birlikte Hz. Peygamber'e ve muhacirlere yaptýk­larý hizmetler, gösterdikleri fedakârlýk­lar belirtilerek kendileri övülüyor.

Kur’an ayrýca ensâr ve muhâcir ayrýmý yapmadan bir çok âyette Peygamber’e iman edip, ona yardým eden sahabelerden övgüyle söz etmektedir. Þüphesiz ki bu gibi âyetler, sahabelerin büyük bir bölümünü meydana getiren Ensâr’ý da içine almaktadýr.

Mesela; “Fakat Peygamber ve onunla birlikte iman edip mallrýyla ve canlarýyla cihad eden kimseler var ya; iþte onlarý hayýrlý sonuçlar beklemektedir. Üstelik kurtuluþa erecek olan da onlardýr. Allah onlar için zemininden ýrmaklar çaðlayan, içerisinde ebedi kalacaklarý Cennetler hazýrlamýþtýr. Ýþte budur muhteþem zafer.”(5)

Hz. Muhammed (sav) peygamberliðinin onucuncu yýlýnda (m. 622) Ýkinci Akabe biatýnda Medineli müslümanlar, Peygamberi mallarý ve canlarý pahasýna koruyacaklarýna, emirlerine uyacaklarýna, her türlü yardýmý yapacaklarýna, hiç kimseden korkmadan ve çekinmeden Allah’ýn yolundan gideceklerine farkýnda olarak söz vermiþlerdi. Bunun üzerine Mekkeli müslümanlar birer birer Medineye göç etmeye baþladýlar. Onlara bu yüzden ‘Muhâcir’ dendi.

Peygamber (sav) de ayný yýl Medine’ye hicret etti.(6)

Peygamber’in (sav) Hicretten hemen sonra yaptýðý ilk ve önemli uygulamalardan biri Muhâcirler ile Ensâr arasýnda kardeþlik kurmasý idi. Ensâr onlara barýnak ve eþya verdiler. Ellerindeki imkaný paylaþtýlar. Tarla ve bahçelerinde çalýþtýrarak ürünlerine ortak ettiler. Her þeylerini Mekke’de býrakýp gelen Muhâcirler, Ensâr’ýn yardýmý sayesinde sýkýntýdan kurtuldular. Onlarýn arasýndaki bu kardeþlik, Peygamber’e (sav) baðlýlýklarý, Ýslâm uðruna gösterdikleri fedakârlýklar, bu uðurda katlandýklarý sýkýntýlar her türlü takdirin üzerindedir. Bu yardým ve kardeþliðin tarihte bir örneði daha görülmemiþtir.

Kur’an onlarý þöyle övüyor:

“Ýman edip hicret edenler ve Allah yolunda mallarýyla canlarýyla cihad edenlerle bunlarý barýndýrýp yardým edenler, iþte onlar birbirlerinin gerçek dostudurlar (velisidirler).”(7)

            “Kendilerinden önce o yeri yurt edinmiþ ve gönüllerine imaný yerleþtirmiþ olan kimseler ise, kendilerine hicret edip gelenleri severler ve onlara verilenlerden dolayý da içlerinde bir ihtiyaç (arzusu) duymazlar. Kendilerinde bir ihtiyaç olsa bile (kardeþlerini) öz nefislerine tercih ederler…”(8)

Ensâr, Akabe biatlarýnda Peygamber’e verdiði sözü tutarak, müslümanlara ve Medine’ye saldýran düþmanlara karþý mücadele ettiler. Bu uðurda hiç bir fedakârlýktan çekinmediler. Mallarýný ve canlarýný ortaya koydular. Bütün zor anlarda desteklerini sürdürdüler, geri adým atmadýlar ve Allah’tan baþka hiç bir þeyden korkmadýlar.

Peygamber (sav) de zaman zaman onlarý takdir etmiþtir. “... Þayet Ensâr bir vadiye veya bir geçide gitse ben de mutlaka Ensâr’ýn gittiði vadiye veya geçide giderdim.”(9)

“Allah’a ve Ahiret gününe iman eden kimse Ensâr’a buðzetmesin.”(10)

Peygamber (sav) yine onlarý ancak mü’minlerin sevebileceðini, onlarý sevenlerin mükâfatýnýn Allah tarafýndan sevilmek, onlardan nefret etmenin cezasýnýn da Allah’ýn buðzuna uðramak olduðunu açýklamýþtýr.(11)

Ensâr, Peygamber’e (sav) ve onun davasýna hayatý boyunca destek olduklarý gibi onun vefatýndan sonra da Allah (cc) yolunda çalýþmaya devam ettiler. Ýslâmî davetin baþka ülkelere, baþka tplumlara ve baþka coðrafyalara ulaþmasý için çaba gösterdiler. Bu yüzden pek çoðu Medine’yi terkettiler. Çoðunun mezarý Medine dýþýndadýr. Çünkü gittikleri yerlerde ya þehid oldular, ya da Allah yolunda çalýþýrken, insanlara Ýslâmý öðretirken oralarda öldüler ve öldükleri yerlere gömüldüler. Bunun en tipik örneði Ýstanbul’da medfun bulunan Peygamberin mihmandârý Eba Eyyubi’l-Ensârî’dir. Onu Medine’den o zamanki Ýstanbul’un önüne kadar getiren sebep ne dünyalýk mal, ne þöhret, ne baþkalarýna üstünlük taslama çabasýydý. Onu Ýstanbul’a armaðan eden sebep onun ilây-i kelimetullah (Allah’ýn davasýný baþkalarýna ulaþtýrabilme) gayreti idi. 

Ensâr, diðer insanlara Ýslâmîhayatlarýyla ve ahlaklarýyla örnek olduklarý gibi, Peygamber’in (sav) sünnetini koruyarak ve yaþayarak kendilerinden sonra gelenlere aktardýlar. Onlar Peygamber’in sâdýk, samimi, istikrarlý ve ilme iþtahlý öðrencileri idi. Onlarýn Ýslâmý öðrenmedeki hevesleri gýpta edilecek boyutta idi. Onlar kardeþleri muhâcirlerle birlikte Peygamber’i nöbetleþe dinliyorlardý. Bir gün biri, ertesi gün diðeri Peygamberin ders/sohbet halkasýna katýlýr, geride kalan her ikisinin dünya iþleri ile meþgul olurdu. Akþam bir araya geldikleri zaman o gün Peygamber’den duyduklarýný ve öðrendiklerini, geliþmeleri kardeþine aktarýrdý.

Onlarýn hayatýnda Ýslâmî çalýþmalarýn bütün yönlerini, fedâkarlýðýn, cömertliðin, yiðitliðin, kardeþliðin, eziyetlere katlanmanýn, Peygamber’e baðlanmanýn, emre itaat etmenin, anlaþma ve iþbirliðinin, diðer mü’mini kendi nefsine tercih etmenin (isar’ýn), çalýþmanýn, ilme düþkünlüðün; kýsaca Allah için tertemiz, takva üzere ve verimli yaþamanýn bütün güzel örneklerini bulabiliriz.

-          Ensâr olmak

Allah (cc) müslümanlara þöyle buyuruyor:

“Ey iman edenler! Allah’ýn yardýmcýlarý (destekçileri/ensâr) olun. Týpký Meryem oðlu Ýsa’nýn havârîlerine; “Allah’a giden yolda kim bana var gücüyle destek olur?” Deyince, havârîlerin “Biziz Alla yolunun gönüllü destekçileri” demeleri gibi...Nitekim Ýsrailoðullarýndan bir grup (ona) inandý, bir grup da inkâr etti. Bunun üzerine Biz de iman edenleri düþmanlarýna karþý dirençli kýldýk. Sonunda galip gelenler oldular.”(12)

Hz. Ýsa’nýn mü’minleri, sahabeleri, yani havârîler ona gönülden, seve seve destek oldular, yardým ettiler. Zira Hz. Ýsa’ya inanmak, o günkü zor þartlarda onun yanýnda olmak, ona destek olmak Allah yolunda olmaktý. Allah (cc) da onlarýn imanýný kabul etti, onlarýn kalbine sekine indirdi ve onlarý Ýslâmî davanýn düþmanlarýna karþý üstün kýldý. Zira hak her zaman en üstündür, maddî veya siyasî anlamda üstünlük olmasa bile.(13)Peygamber (sav) de þöyle buyuruyor: "Ýslâm yücedir. Hiçbir þey ondan üs­tün olamaz."(14)

Havârîler bilinen mana da savaþ yapmadýlar. Zaten çok az idiler. O zamanki ceberrut Bizans yönetimiyle savaþ yapmalarý da imkansýzdý. Belli ki onlar farklý bir cihad metod izlediler ve bu konuda Ýslâm davetçilerine model oldular. Bu da ‘kansýz fetih’ manasýna gelen gönüllerin fethidir. Havârîler baský gördüler, iþkenceye uðradýlar, aç aslanlara yem edildiler, taþlandýlar, öldürüldüler, sürüldüler, süründürüldüler ama asla Allah’ýn davasýný, Ýsa’ya (as) baðlýlýðý terketmediler.(15)

Ayetteki ensâr olma emrini iki türlü anlamak mümkün.

Birincisi;müslümanlarýnmaslahatý için ensâr olmak,

Ýkincisi;Allah (cc) için ensâr olmak.

‘Sözün (lafzýn) özel olmasý hükmün genel olmasýna engel deðildir’, kuralýndan hareketle bütün müslümanlar bulunduklarý yerde, kendi imkanlarý nisbetinde, hem Allah (cc) için, hem de diðer müslüman kardeþleri için ‘ensâr/yardýmcý veya destekçi’ olmak durumundadýr diyebiliriz.Müslümanlar dünyanýn neresinde olursa olsun, ezilen, hor görülen, müztez’af hale getirilen, hatta yerinden yurdundan sürülen, dinlerini yaþamakta zorluk geçen  mü’minlere ellerinden geldiði kadar ‘ensâr’ olmak, gerekli yardýmý ulaþtýrmakla görevlidirler.

-          Müslümanlar için ensâr olmak

Müslümanlar için ensâr olmanýn üç temel çýkýþ noktasý vardýr.

Ýlki, müslümanlarýn birbirlerinin kardeþi olmasýdýr.(16)Kardeþin kardeþe karþý vazife ve sorumluluklarý vardýr. Ona kardeþçe davranýr, onu sever, ihtiyacýný giderir, yalnýz ve yardýmsýz býrakmaz, ona dua eder, onun aleyhine olabilecek oluþumlara katýlmaz. Maðdur ve mazlum olduðu, bir musibete, tabii afete uðradýðý zaman maddî ve manevî destek verir. Zekâtýný, fýtrasýný, teberrusunu, sadakasýný, infakýný ve ikramýný öncelikle müslüman kardeþine yapar. Bunlar da ona ensâr olmaktýr.

Ýkincisi, müslümanlarýn birbirlerinin velisi olmasýdýr.(17) Veli, dost, seven, yakýn, sýrdaþ, ilgi gösteren, yardým eden ve ayný zamanda müttefiktir. Müslüman müslümaný sever, onu dost ve sýrdaþ bilir, ona gerektiði yerde yardým eder, zorluklara, þeytana ve düþmanlara karþý onunla ittifak kurar, onunla müttefik olur. Bu da onun için ensâr olmaktýr.

Üçüncüsü; fesad olmasýn diye. Kur’an þöyle diyor:

“Nitekim, inkâr edenler birbirlerinin velisidirler (birbirleriyle dayanýþma içindedirler). Anca siz böyle yapmazsanýz yeryüzünde büyük bir fesat olur.”(18)

Müslümanlar; insan ve toplum bünyesinde salah/sulh/ýslah ortadan kalkýp fesat, karmaþa, fitne ve savaþ olmasýn, adaletsizlik kural haline gelmesin, zulüm sýradanlaþmasýn diye iyilik ve takva üzere yardýmlaþýrlar. Kötülük, haksýzlýk ve düþmanlýk üzere deðil.(19) Onlar iyiliðin, erdemlerin, hak ve adaletin, ikram ve yardýmseverliðin, infak ve cömertliðin, insaf ve merhametin canlý þahitleri olarak, insanlýðýn salahý için çalýþýrlar. Bu da onlar için ensâr olmaktýr.

(Devam edecek)