Yeryüzünün halifesi olma sorumluluðu, insan için yaratýldýðý andan itibaren baþlar. Yaþam devam ettikçe insanýn yüklendiði her yeni rol, ona yeni sorumluluklar getirir. Aile kurmak, anne baba olmak gibi…
Ýnsan, bütün zorluklarýna raðmen yeni sorumluluklar yüklenmekten kaçýnmaz. Yaratýlýþýnda var olan eðilim, istek ve özellikler onu kendini inþa ederek kâinatý imar etmeye ve kalýcý olmaya yönlendirmektedir. Nitekim
insanýn ebedi kalýcýlýk arzusu, Kur’an-ý Kerim’de þöyle anlatýlýr: “Ey Âdem! Sen ve eþin cennette durun, dilediðiniz yerden yiyin; fakat þu aðaca yaklaþmayýn, yoksa zalimlerden olursunuz. Derken þeytan, kendilerinden gizlenmiþ olan avret yerlerini onlara açmak için kendilerine vesvese verdi ve dedi ki: (Öyle ise, yasak aðacýn meyvesinden yiyin ki melek olasýnýz yahut Cennet’te ebediyen kalasýnýz)” Rabbiniz size bu aðacý ancak, melek olmayasýnýz, yada (cennette) ebedi kalacaklardan olmayasýnýz diye yasakladý.” (Araf, 7/19-20.) Ýnsanýn ebedi kalýcýlýk arzusunu bir hýrs olmaktan çýkarmasý, yeryüzünü imar etme görevini yaratýlýþýna uygun gerçekleþtirmesi, kendisinden sonraya kalýcý izler býrakmasý ile mümkün olabilecektir. Ýnsanýn kendisinden sonraya býrakabileceði en anlamlý ve deðerli izlerden biri, hiç þüphesiz evlatlardýr.
Devredilemez sorumluluk: Anne baba olmak
Ýnsanýn öldükten sonra bile amel defterinin açýk kalmasýný saðlayacak olan evlatlar, daha en baþýndan ebeveynlerin kulluk sürecine katkýda bulunabilirler. Zira ebeveyn yaratýlýþ mucizesine þahitlik edebilmek, deðerlerle mücehhez bir çocuk yetiþtirebilme gayreti içerisinde olmak ve en nihayetinde iyi bir insan yetiþtirmek için iyi insan olmak zorunluluðu ile karþý karþýya kalýr. Bu bilince sahip olan ebeveyn, hayýrlý bir evlat yetiþtirmeye gayret ederken daha iyi bir insan olmayý ve büyüyen çocuðu ile yeniden deðerleri kendi içinde inþa etmeyi baþarabilir. Bunun yanýnda bu zor görev, anne babaya büyük bir saygýnlýk da kazandýrmaktadýr. “Ýnsana da, anne babasýna iyi davranmasýný emrettik. Annesi onu her gün biraz daha güçsüz düþerek karnýnda taþýmýþtýr. Onun sütten kesilmesi de iki yýl içinde olur. (Ýþte onun için) insana þöyle emrettik: “Bana ve anne babana þükret. Dönüþ banadýr.” (Lokman, 31/14.)
Anne baba olmak, saygý ve hürmeti gerektirir, ancak dinen mesuliyeti üzerimizden düþürmez. Bu mesuliyeti yerine getirmeyen kiþi kýyamet gününde borçlu olduðu evladýndan kaçmak zorunda kalacaktýr: “Kiþinin kardeþinden, annesinden, babasýndan, eþinden ve çocuklarýndan kaçacaðý gün kulaklarý saðýr edercesine þiddetli ses geldiði vakit, iþte o gün onlardan herkesin kendini meþgul edecek bir iþi vardýr.” (Abese, 80/33-37.) Varlýðýna sebep olunan evladýn eðitimi ve yetiþtirilmesi anne baba olmanýn getirdiði doðal olduðu kadar dini bir sorumluluktur da. Kur’an-ý Kerim bu sorumluluðumuzu þöyle hatýrlatýr: “Ey inananlar! Kendinizi ve ailenizi, yakýtý insanlar ve taþlar olan ateþten koruyun!” (Tahrim, 66/6.)
Çocuklarýný doðru bir eðitim ve terbiye ile yanlýþtan korumak sorumluluðu, okullara, baþka insanlara, televizyona, bilgisayara verilemez. Çünkü böylesi bir görev aktarýmý yükümlülüðümüzü kaldýrmayacaðý gibi beraberinde baþka sorunlara da sebep olabilmektedir.
Günümüzde terör örgütlerinin veya kötü alýþkanlýklara kurban arayanlarýn insan kaynaklarýný çoðunlukla çocuklarýnýn eðitiminde yeterince etkin olmadýðý aileler saðlamaktadýr. Yeterli bilgisi, eðitimi olmadýðýnda bile anne baba olma sorumluluðunun devredilmesinin mümkün olamayacaðýný ifade etmek gerekir. Böylesi durumlarda da ebeveynin kendi bilgisini artýrmaya çalýþmasý, her koþulda çocuðunu yalnýz ve sahipsiz býrakmamasý zaruridir. Zira bugün için yapýlacak bir ihmalin bir ömür vicdan azabý ve evlat acýsý olarak taþýnabileceði unutulmamalýdýr.
Arkadaþý olma, anne babasý ol
Anne baba olma vazifesinin ihmali kadar sorunlu bir baþka durum da anne babalýk anlayýþýndaki bazý deðiþimlerdir. Son yýllarda neredeyse bir bakýma moda olan bu yaklaþýmda anne babaya çocuðu için bir otorite olmaktan çok bir arkadaþ misyonu yüklenmiþtir. Uzman Klinik Psikolog Esra Nur Gençal, bu yanlýþ yaklaþýma þöyle iþaret etmektedir: “Ebeveynler çocuklarý ile arkadaþlýk iliþkileri kurmaktalar ve çocuklar üzerindeki otoriteleri sarsýlmaktadýr. Anne ve babalar unutmamalýlar ki, çocuklarýna arkadaþ deðil yalnýzca anne ve baba olmalarý gerekmektedir. Maalesef yapýlan en büyük yanlýþlardan biri de budur. Zamanla anne ve babalarýnýn onlara aþýrý hoþgörülü olmalarý nedeniyle çocuklar ipleri ellerine almaktadýrlar. Sonrasýnda çocuklarýnýn kuklalarý hâline gelen ebeveynlerle karþý karþýya kalmaktayýz. “Nerede hata yaptýk? Þimdi nasýl düzelteceðiz?” sorularý ile birçok aile sýkýntý yaþamakta. Bu yaklaþým nedeniyle çocuklar da toplumsal açýdan problemlerle karþýlaþabilirler. Bu aþamada bizler öncelikle, anne ve babalara çocuklarýnýn yalnýzca ebeveynleri olmalarý gerektiðini önermekteyiz. Zaten çocuklarýmýzýn birçok arkadaþlarý var. Eðer siz ebeveynler çocuklarýnýzýn arkadaþlarý olur iseniz onlarýn anne ve babalarý kim olacak? Aile kavramýný korumak adýna buna çok dikkat etmek gerekmektedir.” Anne babanýn çocuðun arkadaþý olmasý hâlinde; çocuk ve genç için otorite vazifesini taþýyacak, onu doðru þekilde yönlendirecek anne baba eksikliði söz konusu olacak bunu gidermek ise çok mümkün görünmeyecektir.
Çocuðunun þahsiyetini dikkate almayan, fikirlerini önemsemeyen, katý bir disiplin anlayýþýna dayanan çocuk eðitimi anlayýþý ne denli aþýrý ise çocuðuna doðruyu göstermek konusunda gerekli ciddiyet ve kararlýlýðý gösterememek de o denli aþýrýlýk olmaktadýr. Gençal, bu iki yaklaþýmýn ortaya çýkardýðý sorunlar için: “Anne ve babalarý tarafýndan sürekli eleþtirilen ve katý bir disiplin ile yetiþtirilen çocuklar karar verme ve duygularýný, düþüncelerini ifade etmekte zorluk çekerler. Bir yandan da aþýrý hoþgörülü olan ebeveynler ise, çocuklarýna karar verme özgürlüðünde sýnýr koymazlar ve bu çocuklar ileride sýnýrlarýný asla bilmeyen, kurallara uymayan ve dolayýsýyla topluma adapte olmakta zorluk çeken benmerkezci yetiþkinler hâline gelirler” demektedir. Her iki durumda sorunlu bireyler ortaya çýkarmaktadýr. Özellikle günümüzde ikinci tip benmerkezci ve sorunluluk ve sýnýr tanýmaz bireyler yetiþtiren aile tiplerinin arttýðý söylenebilir. Çocuklarýn evlerin ve ailelerin yeni reisleri ve karar mercii olduðu bu yaklaþým zannedildiðinin aksine mutsuz anne babalar kadar mutsuz çocuklar da ortaya çýkarmaktadýr.
Çocuk erkil aileler
Aileye iliþkin tüm karar mekanizmalarýnýn çocuðun istek ve beklentilerine uygun düzenlendiði bu aileler bencil, sorumsuz ve nihayetinde narsist kiþilikli insanlar yetiþtirmektedir. Sürekli ve her durumda isteklerinin yerine getirilmesine alýþan ve herhangi bir sorumluluk yüklenmeyi öðrenemeyen çocuklar hayatlarýnýn devamýnda, iþ ve yeni kuracaklarý ailelerinde isteklerine ulaþamadýklarýnda, bekledikleri ilgiyi görmediklerinde sýkýntýya girecekler, psikolojik ve toplumsal sorunlar yaþayacaklardýr. Aileleri tarafýndan empati ve sorumluluk duygularý yeterince geliþtirilmemiþ olduðundan tahammülsüzlük, anlayýþsýzlýk ve hatta saldýrganlaþma eðilimleri bile gösterebilirler. Bugün markette reyonlarýn önünde istediðini elde etmek için çevredekilere hiç aldýramadan çýðlýk çýðlýða baðýrarak dediðini yaptýrmaya alýþan çocuk yarýn da ayný yolu rahatlýkla kullanabilecektir. Yine bugün istediði olmadýðýnda yumruklarýný sýkan, anne babasýna tekmeler savurarak dediðini yaptýran çocuðumuzun bugün canýmýzý yakmayan o minicik yumruk ve tekmeleri yarýn toplumumuzun ve ailemizin canýný yakabilecektir. Bugün heves ettiði için yaþý tutmadýðý hâlde direksiyon baþýna oturttuðumuz gencimiz yarýn bir cana sebep olabilecektir. Bugün “yok” ve “hayýr” duymayan çocuk yarýn kanun ve kural da duymayacak, dinlemeyecektir. Aslýnda böylelikle anne babalarý olarak hükmetmeyi, otorite tanýmamayý ve bencilce her istediðine sahip olmayý öðrettiðimiz çocuklarýmýza farkýnda olmadan büyük zarar vermiþ olmaktayýz. Henüz doðru ile yanlýþý ayýrt edebilecek olgunluk ve bilgiden yoksun çocuklarýmýza otoriteyi teslim etmenin onlarýn psikolojisinde de güvensizlik duygularý oluþturabileceðini unutmamalýyýz.
Her istediðini verme, sorumluluk ver
Çocuk eðitiminde katý bir disiplin yaklaþýmý ile disiplinsiz ve þýmarýk çocuklar yetiþtirme yaklaþýmý arasýnda orta bir yol tutturmak gerekli ve sanýldýðýnýn aksine de mümkündür. Bu dengenin oluþturulmasýnda çocuða yaþýna göre sorumluluklar vermek gerektiði durumlarda “hayýr” demeyi becerebilmek önemli bir fark yaratacaktýr.
Çocuða sorumluluk vermek, ona her istediðini vermekten çok daha önemli ve faydalý bir yaklaþýmdýr. Gençal bu hususta yapýlabileceklere iliþkin bazý öneriler sunmaktadýr: “Ebeveynler olarak çocuklar üzerinde etki sahibi olmak ve ayný zamanda saðlýklý bireyler yetiþtirmek için aile içinde kurallar oluþturulmalý ve bu kurallar sürdürülebilir olmalýdýr. 2 yaþlar itibarýyla çocuklar “ben” ve “hayýr” kelimelerini sýklýkla kullanmaya baþlarlar ve bu süreç ergenliðin sonuna kadar devam etmektedir. Bu dönemde çocuklarýn karar verme süreçlerini olumlu karþýlamak, sýnýrlar çizmek yetiþkinlik yaþamlarý için oldukça önemlidir. Bebeklikten itibaren çocuklara sýnýrlar ve kurallar koymak gerekir. Uyku, tuvalet, yemek, öz bakým gibi konularda düzen oluþturmak çok önemlidir. Anne ve babalarýn koymuþ olduklarý kurallarda kararlý olmalarý gerekmektedir. Kararlý ve tutarlý davranýþlar çocuklarýn davranýþlarýný düzenlemelerine yardýmcý olacaktýr. Ancak bu konuda yapýlan yanlýþlar vardýr. Bu yanlýþlardan en önemlisi ebeveynlerin koyduklarý kurallarda tutarsýz davranmalarýdýr. Çocuklarda kurallarýn esnekliðini fark etmekte ve kurallara olan inançlarýný kaybetmektedirler. Kurallar önceden konulmalý ve açýk bir þekilde çocuklara anlatýlmalýdýr. Çocuklar önceden nasýl davranmalarý gerektiðini bilmelidirler. Çok kardeþli ailelerde, her çocuðun kendi yaþ ve geliþim özelliklerine göre kurallar konmalý, sorumluluklar verilmelidir. 10 yaþýndaki bir çocuðun odasýný toplamasýný, ekmek almasýný bekleyebilirsiniz ancak 5 yaþýnda olan kardeþi yalnýzca oyuncaklarýný toplayabilecektir. Kardeþler arasýndaki farklar göz önüne alýnarak sorumluluklar verilmelidir.
Anne babalar olarak çocuklarýn adýna her kararý almak doðru deðildir. Çocuklar birer bireydir ve aile içi kurallarýn sýnýrlarýný aþmadan kendi kararlarýný kendileri vermelidir. Bu noktada anne ve babalara düþen görev çocuklarýnýn sýnýrlarýný bilmelerini saðlamaktýr. Bu da ancak çocuklara koyulan kurallar ile mümkündür.”
Çocuklarýmýza koyacaðýmýz kurallarý, akýl, ahlak ve insanilik çerçevesinde belirlemek; söz konusu kurallarý ihlal ve ihmale izin vermemek de dikkat edilecek hususlardandýr. Bugün göstereceðimiz tutarlýlýðýn hem çocuklarýmýzýn hem de toplumumuzun yarýnlarýna sirayet edeceðini bilerek davranmalý öldükten sonra bile taþýnan anne babalýk sorumluluðunu haffe almamalýyýz.
Diyanet Aile Aðustos 2016 / Dr. Fatma BAYRAKTAR KARAHAN
|
