Çocuk için bedenî ve ruhî her açýdan en mükemmel yetiþme ortamý ailedir. Çocuk bakýmý ve çocuk eðitimine dair kurulan çocuk yuvalarý ve benzeri müesseselerin ne kadar iyi olursa olsun, her þeyiyle ailenin yerini tutamayacaðý açýktýr. Çocuðun hayatýnýn en önemli dönemini kendileriyle beraber geçirdiði aile, çocuðun genel eðitiminde olduðu gibi din eðitiminde de en önemli fonksiyonu icra eden unsurdur. Çocuðun iç çevresini oluþturan inanma yeteneði onu saran dýþ çevre tarafýndan özenle eðitildiði nispetle bilinçli düþünme ve davranýþ þeklini alabilir. Ýslâm’da dine yönelme istidadý olarak kabul edilen fýtrat, çok özel bir kabiliyet olarak insana verilmiþtir. Fýtratýn iyi ve doðru þeklinin muhafazasý ve devamý ise sosyal bir varlýk olan insanýn yetiþtiði muhit ile doðrudan alâkalýdýr.
Bu gerçeði dile getiren bir hadiste þöyle denilmiþtir: “Her çocuðu, annesi fýtrat üzere dünyaya getirir. Onun bu hali, konuþma çaðýna kadar devam eder. Sonra ebeveyni onu hýristiyan, yahudi, ateþperest veya müþrik yapar. Eðer anne-babaasý Müslüman iseler çocuk da Müslüman olur.”1 Hadisin muhtevasýndan, öncelikle insanlarýn yaratýlýþlarý itibarýyla iyilik ve doðrulukta bulunmaya elveriþli ve temiz olduklarý anlaþýlmaktadýr. Dikkat edilmesi gereken ikinci husus ise; eðitilmesi mümkün olan insanýn dinî eðitiminde en etkin faktörün aile olduðudur. Çocuklarýn dini severek ve isteyerek öðrenmelerini saðlamak için özel bir çaba, metot ve sabýr gerekmektedir. Ailenin, çocuða ilk dinî bilgilerin verildiði kurum olmasýnýn yanýnda, çocuk açýsýndan hem ruhsal, hem eðitimsel hem de sosyal yönlerden oldukça önem taþýdýðý bilinen bir gerçektir. Çocuða din eðitiminin verilmesinde ailenin rolü de o nispette büyüktür. Aile çocuðun bakýmý, korunmasý ve genel anlamda eðitim-öðretiminden sorumlu olduðu gibi, ona saðlam, yeterli ve tutarlý bir din eðitimi vermesiyle de yükümlüdür.
Çocuklarýmýzý daha küçük yaþlardan itibaren ibadetlere alýþtýrmalý, zihinlerine ve kalplerine Allah ve peygamber sevgisini yerleþtirmeliyiz. Onlarý her türlü kötü alýþkanlýktan, zararlý fikir ve akýmlardan korumalý ve kollamalýyýz... Yüce Rabbimiz Kur’an-ý Kerim’inde; “Ey iman edenler Kendinizi ve ailenizi, yakýtý insanlar ve taþlar olan ateþten koruyun” (Tahrim 66/6) buyurmaktadýr Peygamberimiz (sav.) de; “Hepiniz sorumluluk taþýmaktasýnýz ve sorumluluðunuz altýndakilerden mesulsünüz”2 buyurmaktadýr. Peygamber (s.a.v.) Efendimiz; "Çocuðun babasý üzerindeki hakký güzel bir isim vermesi ve terbiyesini (eðitimini) güzel yapmasýdýr."3 buyurmaktadýr. Dolayýsýyla çocuðun, ailesine, cemiyetine faydalý bir þekilde yetiþmesi, ihtiyaç duyduðu bütün insanî ve ahlâkî faziletleri, sosyal kural ve toplumun davranýþlarý, dinî inanç ve deðerleri öðrenmesi ve yaþamasý, ruhî ve bedenî bakýmdan saðlýklý, bilgili ve yetenekli olabilmesi için ana-babanýn bütün imkânlarý kullanarak gayret sarf etmeleri gerekir.
Çocuðun Yaþýna Göre, Verilecek Dinî Eðitim Nasýl Olmalý?
Çocuklarýn dinî eðitiminde her yaþýn ayrý bir önemi vardýr. Saðlýklý bir din eðitimi verebilmek için her anne-babanýn yakýn ve uzak plan olmak üzere belirli hedefleri olmalýdýr. Bu çerçevede okul öncesi dönem sevdirme ve benimsetme, yedi yaþ ve sonrasýndan ergenlik dönemine kadar süreç ise ibadetlere alýþtýrma süreci olarak deðerlendirilmelidir. Ýki yaþýndaki çocuklarýn dönemi, özellikle dil bakýmýndan büyük geliþmelerin yaþandýðý dönemdir. Bu yaþta çocuk sosyal açýdan kendisi dýþýnda, ama kendisini ilgilendiren dýþ dünya ile ilgili konulara ilgi göstermeye baþlar. Bu yaþta çocuklara dinî hikâyeler okumak ve dinletmek, Kur'ân-ý Kerim ve güzel sözler dinlemesini saðlamak yaþýna uygun bir uygulama olacaktýr. Bu yaþta “lâ ilâhe illâllah” yani kelime-i tevhidi çocuklara ezberletebiliriz.4 Çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.): “Çocuklarýnýza ilk öðreteceðiniz kelime ‘Lâ ilâhe illâllah’ olsun” buyurmuþtur.5 Çocuða, Ýslâm’ýn tevhid inancýný; “kelime-i tevhid” ve “kelime-i þehâdet”i öðretmenin yanýnda, iman edilmesi gereken konularý belirleyen “Âmentü”yü ve islâm’ýn þartlarýný ezberletme müslümanlar arasýnda yerleþmiþ güzel bir örnektir. Çocuk konuþmaya baþladýðý andan itibaren Allah ve Hz Peygamber’in ismi öðretilmeli, Allah ve Peygamber sevgisi de verilmelidir. Daha sonraki yýllarda dinin inanç, ibadet ve ahlâk boyutu çocuðu sýkmadan, onun yaþýna, psikolojisine uygun bir þekilde anlatýlmalý ve öðretilmelidir.
a) Ýlk Çocukluk Dönemi 2-6
"Okul öncesi dönem" olarak da adlandýrýlabilecek 2-6 yaþlarý arasýndaki devrede çocuðun psikolojik yapýsý dikkate alýnarak ona verilecek din eðitiminde daha ziyade çocuðun duygularýna ve gönlüne hitap edilmeli, el becerileri ve oyun faaliyetlerine dinî unsurlar katýlmalýdýr.6 Ýþte, ilk çocukluk döneminde çocuða verilecek oyuncaklarda dinî yaþantýyý temsil edecek, hatýrlatacak ve bazý kavramlarý sembolize edebilecek özellikler bulunmasýna dikkat edilmelidir. Sözgelimi, ona hediye edilecek namaz örtüsü, tesbih ve takke gibi eþyalar, içinde cami resimleri bulunan boyama kitaplarý vs. bir taraftan da dinî dünyaya adým atmasýný saðlayacaktýr. Duâ, okul öncesi çocuðun eðitiminde önemli bir yer tutar. Çocuklara çok yavaþ olarak küçük dualar, þükür cümleleri ve ilâhiler öðretilmelidir. Ezberletilen bu duâlar, onlarýn Allah'a yaklaþmalarýný saðlayacaktýr.
b) Son Çocukluk Dönemi 7-12
Bu dönemde dinî eðitimle ilgili en ciddî uyarý Hz. Peygamber Efendimizden gelmektedir. Hz. Peygamber (s.a.v.): "Çocuklarýnýz yedi yaþýna geldiðinde, onlara namaz kýlmayý öðretiniz"7 demektedir. Hz. Peygamber bu hadisinde, yedi yaþýnýn öðrenme dönemi olduðunu, çocuðun artýk dinî ibadetleri bilmesi ve yapmasý gerektiðini ifade etmektedir. O halde yedi yaþýndan itibaren namaz gibi Ýslâm dininin en önemli ibadetinin nasýl yapýlacaðý, sureleri, dualarý ve kýlýnýþ þekliyle çocuklara öðretilmeli ve çocuktan bu ibadeti yerine getirmesi beklenmeli ve istenmelidir. Ancak burada önemli olan bir husus unutulmamalýdýr. Son çocukluk devresinde de olsa çocuk yine "çocuk"tur. Çocuksu duygularýn etkisi davranýþlarýna yansýyabilir. O nedenle çocuklara gerek ibadetlerle ilgili bilgilerin öðretimi, gerekse ibadetlerin yerine getirilmesi konusunda, Ýslâm'ýn temel prensiplerini teþkil eden müsamaha, hoþgörü, sabýr, sevgi ve þefkatle davranmalýdýr. Böylece, çocuðun kalbi kazanýlmalý, duygularýna hitap edilmelidir. Zaman zaman teþvik ve takdir edilmeli, gururu okþanmalý, bazen maddî mükâfatlarla ödüllendirilmelidir. Çocuðun namazý zorla deðil, isteyerek kýlmasý için alt yapýyý ebeveyni hazýrlamak zorundadýr. Unutulmamalýdýr ki, saðlam bir ibadet eðitimi, ileride ortaya çýkmasý muhtemel olan þüphe döneminin daha kolay atlatýlmasýna yardýmcý olur.
Ailenin Dinî Konularda Çocuða Örnek Olmasý
Her çocuðun geliþim safhalarý arasýnda teknik olarak ‘bir kayýt ve taklit’ dönemi vardýr. Ne duyarsa onu söyler; ne görürse, onu yapar.8 Çocuk eðitiminde de örnek hareketlerin son derece önemli yeri vardýr. Çocuk kendisine öðretilen, tavsiye edilen davranýþlarýn bir örneðini yakýn çevresinde, özellikle ailesinde görmek ister. Bu, onun için bir öðrenme kolaylýðý olduðu gibi, ikna ve tatmin olmasý için de bir ihtiyaçtýr. 9
Bir çocuk için aile ortamý hayat prensiplerinin kazanýldýðý bir yerdir. Bütün karakter özellikleri burada oluþacak, olumlu veya olumsuz davranýþlarý aile ortamýnda kazanacaktýr. Anne-baba ve diðer aile büyüklerinin hâl ve hareketleri, bir çocuk için birer davranýþ örneklerini oluþturmaktadýr. Anne-baba, çocuðunun nasýl olmasýný istiyorsa ve ondan neler bekliyorsa, öyle yaþamak ve davranmak zorundadýr. Anne-babanýn olumlu davranýþlarý, söz ve ikazlarýndan daha etkilidir! Bu noktada anne-babanýn çocuða söylediði hususlarý kendilerinin yerine getirmesi de son derece önemidir. Baþka bir ifadeyle çocuklar, anne ve babalarýnýn davranýþlarýný, karbon kâðýdý gibi aynen kopya ederler. Korku ve kaygýlarýný da, coþku ve olumlu huylarýný da... Dolayýsýyla çocuða öðüt vermek yerine, davranýþlarýnýzla örnek olun. Çocuklar modelden taklit yoluyla öðrenirler. Onlar için "eylem," "söz"den çok daha etkilidir. Çocuk duyduðunu deðil, gördüðünü öðrenir ve uygular.10
Çünkü çocuk için ilk model, anne ve babadýr; çocuklar, ilk önce onlarýnhal ve hareketlerini taklit ederler. Bunu çok iyi bilen bilinçli aileler, küçük yaþtan itibaren çocuklarýna, hayatýn prensiplerini, uyulmasý gereken kurallarý ve olumlu davranýþlarý kazandýrmaya çalýþýrlar. Ve çocuklarýna bu konuda örnek olurlar.11 Kur’ân-ý Kerim’deki âyetler, anne-babalara, dinî prensipleri bizzat yaþayarak örnek olmalarýný emretmektedir. Konuyla ilgili âyetler, kiþinin, söylediklerini önce bizzat kendisinin uygulamasý gerektiðine vurgu yapmaktadýr: “Ey mü’minler! Neden söylediklerinizle yaptýklarýnýz birbirine uymuyor? Yapmadýðýnýz þeyi söylemeniz Allah nazarýnda en hoþlanýlmayan þeydir.” (Saff, 61/2-3)“ (Size gönderilen) Kitabý okuyup dururken, kendinizi unutur da iyilikleri baþkalarýna mý emredersiniz?”(Bakara, 2/44) buyruluyor. Dolayýsýyla çocuk, anne-babasýnýn yaptýðýna bakarak ne yapacaðýný öðrenir.
Büyüklerin her iþe “bismillah” diyerek baþlamasýný, namaz kýlýþýný, Kur’ân okuyuþunu, camiye gidiþini izleyen çocuklar, onlar gibi davranmak isterler. Annenin, büyükannenin yanýnda namaz kýlmak, baba ile, büyükbaba ile Cuma veya bayram namazlarýna gitmek, bayram günlerinde dostlarýný, akrabalarýný ziyaret etmek çocuklarýn zevkle katýldýklarý faaliyetlerdir. Yetiþkinlerle beraber olmak, dinî yaþayýþý tanýyýp öðrenmede ve alýþkanlýk kazanmada önemli etkenlerdendir. Taklit ve alýþkanlýk halinde kiþinin hayatýnda yer eden dinî pratikler zamanla irade düzeyine yükselecek ve iradeyi harekete geçirecektir. Çocuk, büyüklerin davranýþlarýný model aldýkça neyi, neden dolayý yaptýðýný kavramaya baþlayacaktýr. Bu sebeple çocuklar bizim söylediklerimizi deðil, yaptýklarýmýzý yaparlar. Çocuklarýmýzýn olumlu davranýþ özelliklerini geliþtirmelerini istiyorsak, onlara doðru model olmak yeterlidir.
Dipnot
1. Buhârî, Cenaiz 79; Müslim, Kader 22-23
2.Riyazu’s-Salihin, Ter. c. 2. Hds. 656
3. Ýbrahim Canan, Hadis Ansiklopedisi, c. 7. s. 363
4. Süleyman Karacelil, Çocuðuma Dinimi Öðretiyorum, Timaþ Yay., Ýst., 2007, s. 67
5. Bkz. Ýbnu’l-Kayyým, Tuhvet’ul-Mevdüd, s. 158
6. Mehmet Emin Ay, Çocuklarýmýza Allah’ý Nasýl Anlatalým, s. 37
7. Ebu Dâvud, Salât 25
8. Hüseyin Aðca, Ailede Eðitim, s. 62
9. Abdurrahman Dodurgalý, Ailede Çocuðun Din Eðitimi, ÝFAV Yay., Ýst. 1996, s. 93
10. Haluk Yavuzer, Çocuk Eðitimi El Kitabý, s. 101
11. Kemaletttin Erdil, Aile Okulu, TDV Yay., Ank. 1991, s. 48
|
