Allah Teâlâ’ya ibadet yapmak için yaratýlan insan,(Zariyat, 51/56) bu temel görevini yerine getirirse dünyada da âhirette de huzur ve mutluluða kavuþur. Ýbadet, gönülden ve isteyerek Allah Teâlâ’ya saygý göstermek ve O’na kulluk görevlerini yerine getirmektir. Ýbadetler, inanç esaslarýndan sonra Ýslâm dininin ikinci önemli halkasýný oluþturur. Bu nedenle Kur’ân-ý Kerim’de “Allaha ibadet edin ve ona hiçbir þeyi ortak koþmayýn”(Nisa 4/6) buyrulur. Birçok din psikoloðu duâ ve ibadeti mükemmel bir ruhî tedavi aracý olarak deðerlendirme eðlimindedir. Mesela Johnson’a göre ibadet tedavi edici bir tecrübedir. Bazý ruhsal hastalýklarýn iyileþtirilmesinde duâ ve ibadet terapisinin iyi sonuçlar verdiðine dair gözlem ve tespitlere rastlamak mümkündür. Ýbadetler günümüzün en önemli ruhsal hastalýðý sayýlan gerilim ve strese karþý da yararlý görülmektedir.
Din ve dinin ibadet boyutu ise kiþinin hayatýný anlamlandýrma, ölüm, hastalýk ve sakatlýk gibi kiþinin ruh saðlýðýný önemli ölçüde etkileyen acýlara katlanma, yaþam umudunu yenileme ve hayatýn bütün zorluklarýyla baþ edebilme gücü vermektedir. Ýbadet, insaný Allah’a yaklaþtýrýr ve O’nun sevgisini kazanmaya götürür. Ýbadetlerimiz, kalplerimize Allah sevgisini ve saygýsýný yerleþtirir. Bizleri her türlü fenalýktan uzaklaþtýrýr ve ahlâkî güzelliðe ulaþtýrýr. Kalbimizi çeþitli sýkýntý, üzüntü ve stresten korur. Çünkü gönüller, ancak Allah’ý anmakla huzura kavuþur. Kur’ân-ý Kerim, bu gerçeði, “Onlar, iman edenler ve gönülleri Allah’ý zikretmekle huzura erenlerdir. Biliniz ki kalpler, ancak Allah’ý zikretmekle huzur bulur”(Ra’d, 13/28) þeklinde açýklar.
Çocuk, Allah’ýn insana en büyük lütuflarýndan biridir. Bununla birlikte insan için bir imtihan vesilesidir. Her Müslüman en az çocuðunun dünyasýný imar etmeye çalýþtýðý gibi ahiretini de inþa ve imar etme sorumluluðunu da taþýmalýdýr. Farz olan ibadetler, sorumluluk yaþý olan ergenlikle baþlar. Bülûða erme, dinde sorumluluðun baþlangýç iþareti olarak kabul edilmiþtir. Bu durum, bu dönemin önemini arttýrmaktadýr. Ergen, din nazarýnda yetiþkin kiþi statüsünde yer alýr; o artýk dinin emir, yasak, görev ve kurallarý çerçevesinde davranýþlarýnýn sorumluluðunu yüklenmiþ birisidir.
Hz. Peygamber þöyle buyurur: “Üç kiþiden kalem kaldýrýlmýþtýr (herhangi bir sorumluluklarý yoktur). Bunlar bülûð çaðýna gelmemiþ çocuklar, aklý baþýnda olmayan mecnun (deli) ve uykuda olan kimselerdir.”1 Hadiste çocuklarýn, bülûð çaðýna kadar, dinî açýdan sorumlu sayýlmadýklarý hatýrlatýlmýþ, kusurlardan dolayý çocuklarýn hemen sert biçimde eleþtirilmemeleri gerektiði belirtilmek istenmiþtir. Özetle ibadet, kulu ile Rabbi arasýnda büyük bir mânevî yakýnlýk meydana getirir. Kur’ân-ý Kerim’de; “Bana kulluk et ve beni zikir için namaz kýl” (Tâhâ, 20/14) buyrulmaktadýr.
Namaz, bizi yaratan, yaþatan, sayýsýz nimetleri veren Yüce Allah'a karþý bir kulluk görevimizdir. Namaz Allah’ý sevmenin ve ona samimiyetle baðlanmanýn bir göstergesidir. Namaz insaný Allah’a yaklaþtýrýr. Yüce Rabbimiz bize "Secde et ve yaklaþ"(Alak, 96/19) buyurur. Demek ki Allah'a yaklaþmanýn en iyi yolu secde etmek, yani namaz kýlmaktýr. Namaz, "dinin direði" 2, "mü'minin mi'racý" ve "cennetin anahtarý"3 dýr. Allah katýnda en sevgili amel odur. Peygamberimizin "gözümün nuru" 4 dediði ibâdet yine namazdýr. Hz. Peygamber (s.a.s.) þöyle buyurmuþtur: "Ýslâm beþ temel üzerine kurulmuþtur: Allah'tan baþka bir ilâh bulunmadýðýna, Hz. Muhammed'in Allah'ýn elçisi olduðuna þahadet etmek, namaz kýlmak, zekât vermek, haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak.5 Belirlenmiþ ibadetlerin baþýnda gelen namaz, insanýn kötülüklerden alýkonmasýný saðlar; en azýndan bu hedefe yardýmcý olur. Müslüman, namazda Allah’ýn huzurunda olmanýn mânevî zevkini yaþar, dünya meþgalelerinden uzaklaþarak ruhen huzur bulur. Oruç; nefsin terbiye edilmesi ve insan iradesinin güçlendirilmesi! Zekât; toplumda ekonomik yapýnýn düzenlenmesi ve insandaki mal tutkusunun frenlenmesi için bir araçtýr. Hac; dünyanýn her tarafýndan gelen; dilleri ve renkleri ayrý olan Müslümanlarý kutsal topraklarda bir araya getirerek Ýslâm kardeþliðini evrensel bir hale getirir. Kuþkusuz bu ibadetlerin daha baþka dünyevî faydalarý da vardýr. Esas faydalarý da âhiret mutluluðuna sebep olmalarýdýr.
Çocuk ve Namaz
Ýlk görevimiz, Allah’ýn varlýðýna birliðine, Hz. Muhammed (s.a.s.)’in peygamberliðine inanmaktýr. Ýmandan sonra, ikinci görevimiz namaz kýlmaktýr. Çünkü namaz dinin direði, ibadetlerin en üstünüdür. Yüce Allah'a karþý en önemli ibadet görevimiz günde beþ defa kýldýðýmýz namazlarýmýzdýr. Müslüman kiþi namaz kýlmakla mükellef olduðu gibi, çocuklarýna da namazý öðretmek zorundadýr. Sevgili Peygamberimiz þöyle buyuruyor: "Çocuklar yedi yaþýna ulaþtýklarý zaman, namazý telkin ediniz. On yaþlarýna ulaþtýklarýnda ise, kýlmadýklarý takdirde hafifçe vurun ve o yaþta yataklarýný ayýrýn."6 “Ehline, ailene namazý emret, kendin de o(nun güçlükleri)ne sabret.(Tâhâ, 20/132) “(Lokman, oðluna) ‘Yavrum, namazý kýl, iyiliði emret, kötülükten vazgeçir ve (bu hususlarda) baþýna gelene sabret. Doðrusu bunlar azmedilmeye deðer iþlerdendir.”(Lokman, 31/17) Namaz kýlmak, Hz. Lokmanýn oðluna öðütlerinde azmedilmeye deðer olan iþlerin baþýnda zikredilmektedir. Çünkü namaz çocuðun davranýþlarýný disipline edip onu olgunlaþtýracaktýr. Böylece çocuk kararlý ve ölçülü davranmaya alýþacaktýr.
Namaz eðitiminin 7 yaþýnda baþlatýlýp 10 yaþýna kadar sürdürülmesi istenmiþtir.7 Yani 3 yýllýk bir kesintisiz çalýþma ile çocuða namaz alýþkanlýðý kazandýrýlabilecektir. Bu zaman içinde çocuk hiçbir þekilde kaba davranýþlara, baskýya maruz býrakýlmamalýdýr. Bu olumsuz davranýþlar, çocuðun namaza karþý sempatisini yok edebilecektir. Bu dönemde namaz için çocuðu küçük düþürmek gibi davranýþlardan kaçýnmak gerekir. Çünkü ibadette ölçü ihlâs ve samimiyettir. Çocuklarýmýza namazý sevdirmek için öncelikle kararlý ve düþünceli olmak zorundayýz. Çocuklarýmýzý daha çok küçük yaþlarýndan itibaren namaz ibadetine karþý sevgi dolu olarak yetiþtirmek gerekiyor.
1) Ýkna edip sevdirmek en temel düsturdur. Namazý sevdirin.
2) Sevdirmeden ve anlatmadan çocuklarý namaza zorlamak, namaz kýlmalarýný mecburi tutmak onlarý namazdan soðutur. Buna dikkat etmek gerekir.
3) En iyi öðretmen örnekliktir. Çocuklar, sizin namaza gösterdiðiniz saygý ve sevgiyi, ilgiyi görmeliler.
4) Namazý ilgi çekici hale getirerek, çocuklarýn sevgi dolu bir merak edinmelerini saðlamak gerekir. Kitaplarla, CD lerle namaz eðitimi çeþitlendirilmelidir.
5) Çocuk güzel hediyelerle teþvik edilmeli, onun için sürprizler hazýrlanmalýdýr. Teþvik ve tebrik edilmelidir.
6) Kendisine ait bir seccadesi, tesbihi ve takkesi olmalýdýr. Kýz çocuklarýna namaza mahsus özel baþörtüsü alýnmalýdýr.
7) Beþ vakit namaz, evde cemaatle kýlýnmalý veya çocuðun elinden tutulup camiye götürülmelidir.
Çocuklara küçük yaþlardan itibaren ibedet duygusu aþýlanmalý, bilgisi verilmelidir. Âlimler, yedi yaþýndan itibaren “çocuða namaz öðretilmesi” hadisinden, namazla ilgili her çeþit bilginin öðretilmesi gereðini anlamýþlardýr; Namaz vakitleri, farzlarý, vacipleri, sünnetleri, namazda okunacak sûreler, duâlar, tesbihat, abdest ve temizlikle ilgili teferruat vs.
Çocuklara gerek ibadetlerle ilgili bilgilerin öðretimi, gerekse ibadetlerin yerine getirilmesi konusunda, Ýslâm'ýn temel prensiplerini teþkil eden müsamaha, hoþgörü, sabýr, sevgi ve þefkatle davranmalýdýr. Böylece, çocuðun kalbi kazanýlmalý, duygularýna hitap edilmelidir. Zaman zaman teþvik ve takdir edilmeli, bazen maddî mükâfatlarla ödüllendirilmelidir. Çocuðun namazý zorla deðil, isteyerek kýlmasý için alt yapýyý ebeveyni hazýrlamak zorundadýr.
Çocuk ve Duâ
Duâ insan ile Allah arasýndaki iletiþimi saðlayan en önemli ibadettir. Bu nedenle ibadetlerin özü ve en deðerlisidir. Duâ, kiþinin Allah’a yakarmasý ve O’ndan isteklerde bulunmasý demektir. Çocuk duâ yolu ile Allah’a sýðýnmaya, kendisini, onun korumasýna býrakmaya alýþtýrýlmalýdýr. Zaten çocuðun dünyasýnda dua; kiþisel kanaatlerin, istek ve þikâyetlerin Allah’a sunulmasý, bir bakýma korunma ve savunma aracý bir yakarýþ ve isteme faaliyetidir. Allah Teâlâ þöyle buyuruyor: “Bana duâ edin, duanýzý kabul edeyim."(Mü'minûn, 23/60) "Kullarým sana Beni soracak olurlarsa, haber ver ki, Ben þüphesiz onlara yakýným. Bana duâ edenin duâsýný kabul ederim." (Bakara, 2/186) Allah Teâlâ, kendisine duâ edenlerin duasýný kabul edeceðini bildirmektedir. “(Rasûlüm!) De ki: (kulluk ve) duânýz olmasa, Rabbim size ne diye deðer versin”(Furkan 25/77) Rasûlullah (s.a.s.) þöyle buyurmuþtur: “Duâ mü’minin silâhý, dinin direði, göklerin ve yerin nurudur.”8 “Duâ ibadetin aslý ve özüdür.”9 “Duâ, gelmiþ olan musibet için de, henüz gelmemiþ olan musibet için de faydalýdýr. Duâ belâyý def eder.”10 Duâ, üzüntüleri giderir, huzur ve mutluluk getirir.
Duâya neden ihtiyaç duyduðumuzu maddeler halinde açýklayabiliriz:
1. Allah'a yakýn olmak, onun sevdiði ve razý olduðu bir kul olmak için dua ederiz.
2. Allah'ýn verdiði nimetlere þükretmek için dua ederiz.
3. Kötülüklerden, bela ve afetlerden korunmak için dua ederiz.
4. Ýyi bir insan olmak, güzel ahlak ve davranýþlara sahip olmak, doðru yoldan ayrýlmamak için dua ederiz.
5. Dileklerimizi ve isteklerimizi gerçekleþtirmesi için Allah'a dua ederiz.
Dua eden kiþi gönülden dua etmeli, iyi þeyler istemeli, istediði þeyler doðrultusunda da çaba göstermelidir. Dua etmenin belli bir kuralý yoktur. Ýçimizden geldiði gibi güzel olan her þeyi isteyebiliriz. Allah’a dua etmek için hiçbir aracý kurum ve kiþiye de ihtiyacýmýz yoktur. Namaz kýlarken Fatiha suresinde söylediðimiz gibi: “Biz ancak sana ibadet eder ve ancak senden yardým isteriz.” (Fatiha, 1/4)
Çocuk ilk önce duanýn ne olduðunu, niçin yapýldýðýný ve kimden istekte bulunulduðunu bilmeli. Dua; istemek ve yakarýþtýr. Çocuk önce kimden istediðini bilmeli ve istekte bulunduðu kiþiyi tanýmalý. Bu konu çok önemli bir konudur. Çocuklarýmýza, yanýmýzda kimse olmazsa, zor bir durumda olduðumuzda bile, Allah’ýn yanýmýzda ve bizi iþitiyor olduðunu anlatmamýz gerekir. O’nu çaðýrdýðýmýz zaman bizi iþitir ve imdadýmýza yetiþir. Zor ve sýkýntý anýnda rabbinden yardým alacaðýný bilen bir çocuk ümitsizlikten kurtulur. Aslýnda böylece çocuklarýmýzý ümitsizlikten de kurtarmýþ oluyoruz. Bu inanç büyük bir önem arz ediyor. Dua eðitimine, Yüce Allah’ýn çocuklara tanýtýlmasý ve sevdirilmesi ile baþlanabilir. Allah'a imanýn temel bir tezahürü olarak dua etmenin önemi üzerinde durulabilir. Ýnsanýn isteklerine cevap verebilecek yegâne güç ve kudret sahibinin Allah olduðu, yetiþmekte olan çocuklara ve gençlere güzel bir þekilde verilmelidir. Bir çocuk, yöneldiði kapýnýn yüce, kendinin de oldukça zayýf olduðunun farkýnda olursa, duanýn mahiyetini daha iyi idrak eder. Dua eðitiminin vazgeçilmez temel þartý Allah'a imandýr. Allah'ý tanýmada, O'na güvenmede eksiklikler varsa, dualar da eksik demektir. Zîrâ Allah katýnda makbul olan dua, yürekten inanarak yapýlandýr.
Her þeye gücü yeten, herkesin yardýmýna koþan, her þeyi bilen ve iþiten, atomlardan galaksilere kadar her þeyi tespih taneleri gibi evirip çeviren bir Zat'a edilecek derin güçlü bir iman, duanýn da o nispette ihlâs ve samimiyet içerisinde yapýlmasýna vesile olacaktýr. Netice itibarý ile yemeklerden önce ve sonra, bir karar aþamasýnda, sýkýntý veya ferahlýk ânlarýnda, istirahat öncesi, yeni bir güne baþlarken duaya ayrýlacak kýsa bir zaman çocuklarýmýzda duanýn ehemmiyeti hususunda güzel düþünceler oluþmasýna vesile olur. Dua, insanýn iç dünyasýný aydýnlatýr, geleceðe Allah'a güven ve itimat içerisinde bakabilmesini saðlar. Allah'a yönelmiþ, þükür hisleri ile dopdolu, zor zamanlarýnda O'nun yardýmýnýn kendisine ulaþacaðý ümidini taþýyan bir çocuk kopmaz bir ipe tutunmuþ demektir. Dua eðitiminde, eðiticinin þahsiyeti de önemlidir. Burada asýl olan, anne ve babalarýn duayý nasýl hissettikleri ve yaþadýklarýdýr. Meselâ namazlardan sonra, istirahata çekilirken, yemek öncesi ve sonrasý ebeveynini dua ederken gören çocuklar, dua alýþkanlýðýný daha kolay edinir.
Çocuklar duasýnda anne-baba ve kardeþlerine yer vermesi hatýrlatýlmalý, böylece aile içi ilþkiler sýcak bir ortama ulaþtýrýlýrken, çocukta paylaþým duygusu güçlendirilmeye çalýþýlmalýdýr. Çocuklara, sadece kendileri için deðil, baþkalarý için de duâ etmek öðretilmelidir. Annesine, babasýna, kardeþlerine, akrabalarýna, komþularýna, fakirlere, felakete uðramýþ zor durumdaki insanlara duâ etmek çocuðun kalbini iyilik ve hayýr duygularýyla dolduracaktýr. Her yaþ grubu için olduðu gibi çocuklar için de duâ, stres ve depresyondan koruyan rahatlatýcý bir mahiyete sahiptir. Duâ, ruhun gýdasý ve ilâcýdýr. Duâ, insaný maddî ve mânevî sýkýntýlardan kurtarýr. Duâ, kiþide psikolojik bakýmdan bir rahatlýk, huzur ve mutluluk saðlar. Bu açýdan çocuklarýmýza, ibadet ve duâ etme bilinci kazandýralým.
Dipnot
1. Ebu Davut hudut 16; Tirmizi hudut 1
2. Tirmizî, Ýman 8
3. Tirmizî, Taharet 3
4. Neseî, Nisâ 1
5. Buhârî, Ýman 1
6. Ebû Dâvûd, Salât, 26
7. Ebu Davud Salât 26
8. Ýmam Suyutî, Câmü’s-Saðîr Muhtasarý Tercüme ve Þerhi,, c. 2, s. 400, Hds. 2192
9. Tirmizi, Deavât 1
10. Tirmizî, Deavât 112
Süleyman GÜLEK / Vuslat dergisi
|
