Animizm için eðitim ve psikoloji sözlükleri, "çocuðun çevresindeki eþyalarý canlý saydýðý
dönemdir."(116) diye söz ederler. Zihnî inkiþâfýn baþlamasýyla, animizm dönemi de
baþlamýþ demektir.
Animizm dönemindeki çocuk, etrafýndaki varlýklara; güneþe, suya, evlere hatta çakýl
taþlarýna bile hiç fark gözetmeden canlý ve þuurlu varlýklar gözüyle bakar.(117)
Çevresindeki varlýklarý canlý veya cansýz olarak ayýramadýðý için oyuncaklarýyla konuþur,
bebeklerine isimler takar, odadaki veya bahçedeki her þeyi kendi isteðine göre birer þahýs
olarak tahayyül eder; bazen de baþýný çarptýðý masayý, "pis masa!" diyerek tekmeler.(118)
"Beþ yaþýndaki kýz çocuðu çemberini çevirirken birden durur ve annesine þöyle der:
`Sanýyorum bu çember canlý; çünkü nereye istersem oraya gidiyor!' Ýki yaþýndaki bir çocuk
ise, parmaklarýný güneþe doðru tuttuktan sonra, kýrmýzý renkte gördüðü parmaklarý için,
`Güneþ parmaklarýmý kanatýyor!' demiþtir. Bir baþka oðlan çocûðu da yaðmurlu bir günde,
garajdaki otomobili, `Yaðmur yaðdýðý için garajda uyuyor' diye düþünür." (119)
Yukarýdaki ifadeler çocuk animizminin bilinen örnekleridir. Üç yaþýndaki bir kýz çocuðu,
"Evler niçin yürümüyor"(120) diye rahatlýkla sorabilir; çünkü ona göre ev, kendisini
barýndýran canlý bir varlýktýr.
Araþtýrmalara göre çocuklar bir suçun kötü bir tesadüften doðan bir olayla
cezalandýrýlmýþ olduðuna inanmaktadýr. Meselâ köprü, altýndan kaçmakta olan bir hýrsýzýn
üstüne çöker. Çocuklara göre bu inanç, orada kendiliðinden var olan adaletin tezahürüdür.
Piaget buna çocuðun animizmi gözüyle bakmaktadýr.(121)
Jacquin'e göre, egosantrizmin, animizmle aþaðý yukarý ayný zamanda görünen bir
baþka sonucu da Artifisializm'dir. Buna göre çocuk, her varlýða bir sanat eseri olarak
yapýlmýþ gözüyle bakmaktadýr. Ona göre, ýrmaklarýn yataðýný kazan, güneþi ileri doðru iten,
rüzgârý estiren çok büyük bir insandýr. (122)
Piaget ise artifisializmi, "Tabiatýn bir insan tarafýndan yapýldýðýný veya insan tekniðine
benzer yolla kendi kendini meydana getirdiðini düþünmek" þeklinde anlamaktadýr.
Piaget'nin anlatýmýyla, Bovet'nin bir eserinden konuyla ilgili ifadeleri aynen
aktarýyoruz.
"Çocuðun kendine vergi bir çok fikirleri vardý. Yeryüzünün düz, güneþin de ateþten bir
top olduðunu zannediyordu. Ýlk olarak birçok güneþin var olduðunu, her gün bunlardan bir
tanesinin doðduðunu düþünüyor, nasýl doðup battýklarýný anlayamýyordu. Bir akþam
tesadüfen çocuklarýn iple baðlý yaðlanmýþ ve ateþlenmiþ yumaklarý havaya atýp çektiklerini
gördü. Yine aklýna güneþ geldi; güneþin de ayný þekilde havaya atýlýp çekildiðini düþündü.
Fakat hangi kuvvet yapýyordu bu iþi? Büyük, kuvvetli bir adamýn San-Fransisko'yu
çevreleyen tepelerin arkasýnda gizlendiðini farzetti. Güneþ bu adamýn oyuncaðý idi; adam
her sabah onu göklere fýrlatýp akþamlarý çekmekten hoþlanýyordu." (l23)
Piaget, bundan sonraki ifadelerinde, çocuðun gökte büyük ve kuvvetli bir adam olarak
tasavvur ettiði varlýðý, sonradan Tanrý olarak kabul ettiðini belirtmektedir. Ayný þekilde
Jacquin, çocuðun içinde yaþadýðý çevre, onun zihnine çok güçlü bir Allah fikrini yerleþtirmese
bile çocuk, bu artifisialist düþüncesiyle her þeyin bir yaratýcýsý ve yöneticisi olduðunun
farkýna varacaðýný ifade etmektedir.(124)
116. Tuðlacý, age, I, 103; Türkçe Söýlük. T. D. K. Ank. 1983, I, 57; Alaylýoðlu-0ðuzkan, age,
s. 42; Enç, age, s. 43.
117. Jacquin, age, s. 78.
118. Gövsa, age, s. 98; Yörükoðlu, age, s. 10. 119. Altýnköprü, age, s. 16, 18.
120. Dalat, age, s. 92
121. Vergole, agm, XXII, 324
122. Jacquin, age, s. 78.
123. Bovet, age, s. 72.
124. Jacquin, age, s. 78.
|
