Unutulmaya yüz tutan değerlerimizden SILA-İRAHİM

Sıla-i rahim;  gerek soy, gerekse evlilik vesilesiyle oluşan hısımlara, yakınlara iyilikte ve yardımda bulunma, onlarla ilgilenme, akrabalık bağlarını güçlendirip, koruma şeklinde tanımlanabilir.

Yakınlar arasındaki bu bağın koparılması, İslâmdininde büyük günahlar arasında sayılmıştır. Zira insanın diğer insanlarla olan ilişkileri, yakınları ile olan ilişkilerine göre şekillen mektedir. Buna göre yakınları ile iyi ilişkiler içinde olmayan insan, diğerin sanlarla nasıl iyi ilişkiler  içinde olabilir Toplumdaki sevgi ve dayanışma bağlarının çözülmesi aile-den başlar, komşulara ve diğer kesimlere sirayet eder, neticede fert ve toplumsal bazda ahenk bozulur. Kur’an-ı Kerim’de,  “Allah'a ibadet edin ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın. Ana-babaya, akra-baya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yakın arkadaşa, yolcuya, idare ve himayeniz altında olanlara iyi davranın. Allah kendini beğenen ve daima böbürlenip duran kimseyi sevmez.” (Nisa, 36)ayeti, Müslümanların yapması gerekli görevlerden bir kısmını dile getirmektedir.  Allah’a ibadet dışında başta ana-baba olmak üzere toplumun ilgiye muhtaç diğer sınıf ve bireyleri ile iyi ilişkiler kurulması bir görev olarak vurgulanmaktadır. Ayete konu olan gruplarla iyi ilişkiler kurabil-menin yollarından birisi de sıla-i rahim kavramı içinde değerlendirilen ve belki de onun özünü teşkil eden ziyarettir. Zira nice yalnız anne babalar, akrabalar bir dost, evlat, yakın yolu gözlemektedir. Kendilerinin hâlini soracak, bir nebze olsun dertlerini paylaşacak evlatlar, akrabalar, dostlar zaman zaman ne kadar da aranır. şurası bir gerçek ki, gün geçtikçe yalnızlaşıyoruz. Gerek akrabalarımız gerekse diğer insanlarla ilişkilerimiz daha da zayıflıyor. Kendimizin dışındaki insanları ve onların problemlerini gün geçtikçe umursamaz oluyoruz. Huzuru, sevinci, üzüntüyü, varlığı, yokluğu bireysel olarak yaşamaya doğru hızla ilerliyoruz. Oysa problemler, üzüntüler paylaşıldıkça hafifler, aynı şekilde de sevinçler de paylaşıldıkça bir anlam kazanır. Ahlâkımız, ticaretimiz, sanatımız, dinlenme ve eğlence kültürümüz, insanî ilişkilerimiz gittikçe yozlaşmaktadır. Bunun en önemli sebebi modern dünyanın bizlere sunduğu hayat tarzı ve kendi değerlerimizden uzaklaşmamız olsa gerek.  Kentlere doğru yaklaştıkça akraba ilişkilerinin zayıfladığını, hatta kaybolma noktasına geldiğini görmekteyiz. Oysa dinimiz, bir taraftan akraba ilişkilerini mümkün mertebe kuvvetlendirmemizi, onlardan muhtaç konumda olanları koruyup kollamamızı emrederken, diğer taraftan da yakınlarla ilişkilerimizi koparmamızı yasaklamaktadır.

Allah’a olan sıla

Sıla-i rahim denince ilk olarak akrabalarla yada yakınlarımızla olan ilişkimizi sürdürme akla gelmekle birlikte insan, Yüce Yaratıcısı olan Allah ilede sılasını/bağını devam ettirmelidir. Zaten yakınlarla olan sıla, Rab ile olan sılanın varlığı durumunda daha da bir önem kazanmaktadır. İnsan önce Yaratıcısı’na bağlanmak zorundadır. Yani o,  öncelikle kendisine her türlü nimeti bahşeden yaratıcısı ile sılasını kesmemekle yükümlüdür.  Çünkü Rabbi ile muhabbet ve minnet bağları kopmuş bir insanın artık tutunacak bir dalı, sığınacak bir yeri kalmamıştır. Böyle bir insanın diğer insanlarla oluşturduğu bağ ve birlik, özünde bir kıymet ifade etmez. Çünkü kurduğu aile ve toplum, ancak zaruretlerin, dünyevî menfaatlerin bir araya getirdiği bir topluluk hüviyetinde olabilir. Çağımızda bu konumda olan fert veya toplumlarının yaşadığı büyük problem ve sosyal bunalımların  asıl sebebi,Yüce Yaratıcı ile olan sılanın koparılması  değilmidir O’nunla olan sıla (iman ve onun gereğini yerine getirme), sılaların en güçlüsü ve insanı huzura ulaştıran bir sıladır. Kur’an-ı Kerim’de  “…Putları inkar edip Allah’a inanan kimse, kopmak bilmeyen sağlam bir kulpa sarılmıştır…” (Bakara, 256)buyurulmak suretiyle, Allah’a kulluğa/imana yönelen kişinin, en sağlam yolu seçtiği belirtilmektedir.

Yüce Rabbimiz,  “Onlar, Allah’a verdikleri sözü, pekiştirilmesinden sonra bozan, Allah’ın korunmasını emrettiği bağları (iman, akrabalık, beşeri ve ahlâkî bütün ilişkileri) koparan ve yeryüzünde bozgunculuk yapan kimselerdir. İşte onlar ziyana uğrayanların ta kendileridir.” (Bakara, 27)buyuruyor.Bir başka ayette ise şu ihtar var:  “Allah’a verdikleri sözü, pekiştirilmesinden sonra bozanlar, Allah’ın korunmasını emrettiği şeyleri (akrabalık  bağlarını)koparanlar ve  yeryüzünde bozgunculuk çıkaranlar varya; işte lânet onlara, yurdun kötüsü (cehennem) de onlaradır.” (Ra’d, 25)Buna göre sıla-i rahimin çekirdeğini Allah’a olan kulluk ya da O’na olan iman bağı teşkil etmektedir. İmanından dönenler ise,  Rabbi ile kalbî bağını, yani “sılasını” kesenlerdir. 

Yakınlarla olan sıla

Dinimiz, akrabalar arasındaki ilişkilerin sağlam, sıcak ve devamlı olmasına, akrabaların birbirine maddeten ve manen destek olmalarına çok önem vermektedir. Akrabaların  haklarını gözetmek, Allah ve Resulü'nün ısrarla emrettiği şeylerdendir.Kur’an-ı Kerim’de, “…Birbirinin mirasçısı olan akraba (rahim sahipleri), Allah’ın Kitab’ına göre birbirine daha yakındırlar.” (Enfal, 75; Ahzab, 6)ayeti,yaratılış gereği akraba olanların, yakınlık derecelerine göre birbirlerine diğer insanlardan daha çok ilgi duyacaklarını, birbirlerini daha çok koruyacaklarını bildirmektedir. Rahim bağı, kan bağı, aile ba-ğı gibi biyolojik ve sosyolojik faktörler, akrabayı birbirlerine yakınlaştırmaktadır. İnsanın, önce kendi yakınlarına yardım etmesi, yaratılış yasasının gereğidir. Bu husus, Kur’an-ı Kerim’de değişik vesilelerle birkaç yerde dile getirilmiştir. (Bakara, 83, 177;Nahl, 90; Enfal, 75; Ahzab, 6; Rûm, 38)“Akrabaya, yok-sula ve yolcuya hakkını ver ama saçıp savurma!”(İsra, 26)Bu ayette önce akrabaya, sonra miskine, sonra yolcuya yardım edilmesi emredilmektedir.Bu durum, yardımda akrabanın önceliği bulunduğuna işaret etmektedir. Zira herkes kendi kapısının önünü temizlerse, bütün sokak temizlenir. 

Hadislerde sıla-i rahim

Peygamberimizin ilk tebliğleri arasında sıla-i rahim de yer almıştır.  Sıla-i rahimin önemini vurgulayan hadislerden bir kısmını nakletmek istiyoruz:“Kim, rızkının Allah tarafından genişletilmesini, ece-linin uzatılmasını isterse sıla-i rahim yapsın.” (Buha-ri, Edeb 12)

Allah Teâlâ'nın insan için takdir buyurduğu ömür ne artar ne de eksilir. Bu ve benzeri hadisi şeriflerde sadakaların ve güzel işlerin ömrü artıracağı ifade buyurulmuştur. Bu artma, bizim anladığımız manada bir artma değildir. Allah Teâlâ, insanların yapacakları ibadetleri ve güzel işleri ezelde biliyor . Bunun için bunların güzel işleri sebebiyle ömürlerini artırarak takdir buyuruyor. Yoksa ezelde takdir edilmiş olan ömürleri, sonradan yapacakları ibadet ve güzel işleri sebebiyle artırılacak değildir.

Akrabadan muhtaç olanlara yardım etmek sıla-irahimin kapsamı içindedir. Zekât ve fitrelerimizi öncelikle akrabadan yoksul olanlara vermemiz, bu türmalî ibadetlerimizin daha çok kabulüne vesile olacaktır. Zira Peygamberimiz; “Yoksula bir şey vermek sadakadır. Akrabaya bir şey vermenin ise iki sevabı vardır. Birisi sadaka sevabı, diğeri de akrabayı görüp gözetme sevabıdır (Nesai, Zekât 82; Tirmizi, Ze-kât 26; İbn Mâce, Zekât 28)buyuruyor. Sıla-i rahiminen güzeli akrabadan muhtaç olanları ziyaret ederek onlara yardım etmek ve geçim darlıklarını hafifletmektir. Sıla-i rahim görevini ihmal etmek, Allah’ın rahmetinin üzerimizden kesilmesine sebeptir. Peygamberimiz buyuruyor: “Rahm Arş’a tutunmuş, akrabalık Arş’ın Rabbine sığınmış ve şöyle demiştir”;“Beni görüp gözeteni Allah gözetsin, benimle ilgiyi kesenden de Allah rahmetini kessin.''(Müslim, Birr, 8)

Yine Peygamberimiz, “Akrabadan gelen iyiliğemisliyle karşılık veren kimse tam mânâsıyla akrabasına sıla etmiş değildir. Gerçek sıla, kendisiyle ilgiyi kesenleri görüp gözetmektir.” (Buhârî,Edep, 15)buyurmuşlardır.  İnanmış olan kimse artık bu ayetve hadisler karşısın-da akrabaları ile ilgi-sini kesemez. Onları rahatsız edici ve kabul edilemez davranışları karşısında bile onlara iyilik etmek ve yardımda bulunmak durumunda olmalıdır.

Unutulmamanın yolu unutmamaktan geçer.

Kültürümüzde sıla-i rahime vesile olacak, onu etkin kılacak çeşitli dinî ve geleneksel etkinlikler mevcuttur. fiüp-hesiz bayramlar bu etkinliklerin en başta gelen örneklerin-dendir. fiu kadarını ilâve etmek gerekir ki, bayramlar te-mel esprisini kaybetmediği sürece gerek akrabalar gerekse toplumun diğer bireyleri arasında kaynaşma ve dayanışmanın belirginleştiği özel zaman dilimleridir. Bayramlar vesilesiyle yapılan ziyaretler, kalplerin yumuşamasına,sevginin paylaşılmasına ve bireysel bazdaki huzurun kitle-sel boyutta hissedilmesine katkı sağlayan önemli günlerdir. Ancak ister istemez günümüzde bayramların bu ruhhali içinde idrak edilip edilmediği sorusu  akla geliyor. Çoğu ilişkilerin menfaat temeli üzerine inşa edildiği, insanların çoğu zaman kendilerine sağlayacağı menfaatler ölçü-sünde başkalarıyla ilgilendiği, hatta kendinden önce başkalarını tanımlamaya kalkıştığı, uhrevî ve inanç boyutundan uzaklaşmaların yaşandığı, bunun sonucu olarakda çoğu kez üst kattaki komşunun alt kattakinden habersiz yaşadığı, aileler, akrabalar arasındaki irtibat ve ilişkilerin zayıfladığı, nesiller arasında kalın duvarların örüldüğü, vefa, haya, iffet gibi bizi biz yapan değerlerin kaybolmaya yüz tuttuğu bir dönemde yaşamaktayız. İşte söz konusu olumsuzlukların giderilmesi veya asgariye indirilmesinde sıla-i rahimin başka bir ifadeyle akrabalık bağlarının güçlendirilmesinin etkisi inkâr edilemez. Bu itibarla bayramlar, birbirimizden kaçış anları değil birbirimize yakınlaşmaanları olmalıdır. Kur’an-ı Kerim’de  değişik vesilelerle Allah’ı unutanların Allah tarafından unutulacağı vurgulanmaktadır. (Örnek olarak bkz. Tevbe, 67; Câsiye, 34; A’raf, 51;Secde, 14) Nitekim,  “Onlara denir ki: “Bugüne kavuşacağınızı unuttuğunuz gibi Biz de sizi unuttuk; varacağınız yer ateştir yardımcılarınız da yoktur.” (Câsiye, 34)ayeti, Allah’ı unutanı,  insanların kendisine en fazla muhtaç ol-duğu günde Allah’ın da unutacağını (yardım etmeyeceği)dile getirmektedir. Bu durum insanlar için de böyledir. Kendisi unutan insanın, unuttuğu insanlar tarafından birşekilde unutulacağı açıktır. İnsanların zor gününde onla-rın yanında yer almayan, zor gününde kimseyi yanında bulamayacaktır. Bu ve benzeri ayetlere kulak vererek, unutulmak istemiyorsak, ana-babamızı, eşimizi dostumuzu unutmamalıyız. Müslümanlar arasında kardeşlik hakları bulunmasının yanısıra, akrabalar arasında bir de sıla-irahim kapsamında ele alınacak haklar olduğunu hatırımızdan çıkarmamalıyız. Gerçekten de sıla-i rahim, insanları boncuk taneleri gibi bir araya getiren ipliğe benzer. Bu bağı koparmak hoş görülmediği gibi, güçlendirmek övülmüştür. Akrabalarını ihmal edip, ziyaret etmeyen kimselerin bulundukları meclise Allah’ın rahmetinin inmemesinden büyük tehdit olur mu?