“Allah’tan hem korkulur, hem haşyet duyulur. Havf korkanın güçsüzlüğünden, haşyet korkulanın yüceliğinden kaynaklanır. Haşyet tazim, hürmet, sevgi ve yüceltme ihtiva ederken, emn’in (güvenin) zıddı olan havf bunları içermez. Kur’an’da haşyet övülürken, havf övülmez. Haşyetin kaynağı bilmek, havf’ın kaynağı bilmemektir.”(1)(Kur’an’da alimlerin övülme sebebi budur.(2)Bir hadiste Allah’tan en çok haşyet duyanların O’nu en iyi bilenler olduğu söylenmektedir.(3)

Havf bir diğer açıdankorkulan kişinin hatırlanmasından dolayı kalbin ızdırap duyması ve harekete geçmesi, ilâhí hükümlerin ve kaderin işleyiş tarzını kuvvetli bir şekilde görmektir. Ancak burada söz konusu edilen görme korkunun kendisi değil, sebebidir.(4)

Havf bir açıdan ihlaslı bir kulu günah işlemekten alıkoyan en önemli korkudur. Bir hadiste; Allah (cc) hiç bir gölgenin olmadığı Kıyamet gününde ‘Ben Allah’tan havf ederim (korkarım)’ diyen kimseyi Arşının gölgesinde gölgelendirecek.

"Yedi sınıf insan vardır ki, Allah Teâlâ onları hiçbir gölgenin bulunmadığı (Kıyamet) gününde Arş'ın gölgesinde gölgelendirir. Adaletli yönetici, Allah'a ibadetle büyüyen genç, kalbi camilere bağlı kimse, Allah için birbirini seven, bu uğurda bir araya gelip bu sevgi ile ayrılan iki kimse, mevki sahibi olan güzel bir kadın tarafından birlikte olmaya çağırıldığı halde, "Ben Allah'tan korkarım" cevabı ile karşılık veren kimse, sağ elinin verdiği sadakayı sol eli duymayacak şekilde gizli sadaka veren kimse, tenha yerde Allah'ı anarak gözleri yaşla dolup taşan kimse."(5)

Allah’tan ‘havf’; O’nun cezasından ve azap tehdidinden çekinerek itaat yolunu tutma ve günahlardan kaçmadır.(6)İnsan Rabbinin makamı karşısında duracak ve hesap verecek. O halde insan böyle bir durumdan korkmalı (havf etmeli) ve ona göre hazırlanmalıdır.

“Aşikar olan şu ki, bütün bu [anlatıla]nlarda, o Son Gün başa gelebilecek azaptan korkanlar için apaçık bir ders, bir uyarı vardır;…”(7) 

        Aşağıdaki hadiste havf, kişiyi ibadet etmeye götüren, ona Allah’a itaat bilinci kazandıran Allah korkusu manasında kullanılmaktadır.

         Ukbe b. Amir (ra) Rasûlüllah’ın (sav) şöyle dediğini anlatıyor:

“Rabbin, koyun güden bir çobanın, bir dağın zirvesine çıkıp namaz için ezan okuyup sonra da namaz kılmasından hoşlanır ve Allah Teâla şöyle der: “Benim şu kuluma bakın! Ezan okuyor, namaz kılıyor; yani Bendan korkuyor (havf ediyor). Yemin olsun ki o kulumu affettim ve onu Cennetime koydum.”(8) 

• Allah’tan korkulur mu?

Allah’tan korkmak bizzat O’nun emridir.

O’ndan çekinmek, O’nun kendisine ceza vereceğinden korkmak, ya da emrini hakkıyla yerine getirememekten endişe duymak imanın gereğidir.

Kur’an’da pek çok ayette Allah korkusundan, Allah’tan korkanlardan, Allah’tan korkmanın; sakınma, ahlak ve kulluk anlayışına yaptığı olumlu etkilserden söz edilmektedir.

İnsanlardan bazıları, ya otorite sahiplerinden, ya dünyalık bir çıkarın elden çıkması tehlikesinden, ya bir takım makamları ele geçirme arzusundan, ya da insanların tepkilerinden korkarlar. Bundan dolayı da Allah’ın emirlerine uymaktan, O’nun hükümlerini uygulamaktan kaçınırlar. Böyle bir tavıra karşı Kur’an şöyle diyor:

“...İnsanlardan korkmayın, benden korkun ve benim âyetlerimi az bir paraya satmayın. Kim Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse işte onlar kâfir olanlardır.”(9)

Bir başka ayette şöyle deniyor: 

“İşte o şeytan, ancak kendi dostlarını (ya da sizi dosrlarıyla) korkutur. Şu

halde, eğer iman etmiş kimseler iseniz onlardan korkmayın, benden korkun.”(10)

Kur’an’da bir çok yerde kimilerinin ‘ben Allah’tan korkarım” dediklerini görüyoruz.

Mesela: hz. Âdem’in oğullarından biri diğerini öldürmeğe teşebbüs edince o “Ben seni öldürmek için elimi kaldırmam. Çünkü ben âlemlerin Rabbi Allah’tan korkarım’ demişti.(11)

Şeytan bile Allah’tan korktuğunu söylemektedir. O iman edenlerin gücünü görünce kendi tarafralarına şöyle dedi: “Benim sizinlşe hiç bir ilişkim olamaz. Çünkü ben sizin  görmediğinizi görüyorum, üstelik ben Allah’tan korkarım.”(12)

Şeytan insana inkâr etmesini telkin eder. Sonra o dainkâr edince; “Ben senin yaptığından sorumlu değilim, çünkü ben âlemlerin Rabbi Allah’tan korkarım” der.(13)

Hz. Musa kavmini Allah’ın vadettiği ödüle ulaşmak üzere O’nun yolunda cihada davet ettiği zaman Allah’tan hakkıyla korkan iki kişiden başkası bu davetin hikmetini anlamadılar, ve gereğinin yapmadılar.(14)

Peygamber Allah huzuruna bir şefaatçi olmadan çıkmaktan korkan kimseleri vahiyle uyarmakla yükümlü idi.(15)

Kur’an Peygamber’e şöyle emrediyor: “Ve sen, (ey Peygamber), gönül alçaltarak, korku ve duyarlık içinde, sesini yükseltmeden sabah akşam Rabbini an ve sakın umursamaz kimselerden olma.Rabbini korkarak zikret.” (16) Benzer bir çağrı da müslümanlara yapılıyor. Burada da havf kelimesi kullanılıyor.(17)

Değil aklı başında, iman eden kimseler; melekler, göklerde ve yerde olan her şey Allah’ın varlık için koyduğu yasalara boyun eğerler, büyüklük taslamazlar ve her şeye hakim olan Allah’tan korkarlar.(18)

Melekler de korkuyla Allah’ın tesbih ederler, O’nu saygıyla anarlar: “gök gürlemesi O'nun sınırsız kudret ve yüceliğini övgüyle anmakta; melekler de korku ve sakınma içinde bunu yapmaktalar…”(19)

Hatta müşriklerin taptıkları putları bile kendi hallerince Allah’tan korkarlar.

“Onların yalvardıkları bu varlıklar Rablerine -hangisi daha yakın olacak diye- vesile ararlar; O'nun rahmetini umarlar ve azabından korkarlar. Çünkü Rabbinin azabı, sakınılacak bir azaptır.”(20)

Sorumuzu tekrar edelim: Allah’tan korkulur mu?

Elbette. Yukarıdan beri örnekleri verilen âyetlere göre Allah’tan korkulur. Korkmak gerekir. Varlıklar, melekler bile Allah’tan korktuğuna göre iman eden bir insanın, Allah hakkınaa az veya çok ma’rifeti (anlayışı) olan imanlı bir kimsenin korkmaması düşülünemez.

Ama Allah’tan nasıl korkulur?

Allah’tan bir gürültüden, vahşi bir hayvandan, karanlıktan, dehşet bir olaydan, ürpertici, yürekleri hoplatan, insanın yüreğini ağzına getirebiecek korkunç şeylerden korkulur gibi korkulmaz. Bir zalimin zulmünden, bir diktatörün, bir tiranın işkence ve heybetinden, bir gaddarın işkencesinden, bir teröristin teröründen korkulur gibi korkulmaz. Bir sonucu veya bir kârı elde edememekten, bir müsabayı kaybetmekten, bir şeyleri yitirmekten korkulur gibi korkulmaz. Bir patlamadan, bir gürültüden, ani bir şoktan korkulur gibi korkulmaz.

Allah korkusu şu ayette ifade edildiği gibi kalbin titremesi, ürpermesi, saygı ve tazim ile dolması. Bundan sonra yapması gereken şey her ne ise ona hazır olma dugusudur.  “Mü’minler ancak o kimselerdir ki, her ne zaman Allah'tan söz edilse kalpleri korkuyla titrer; ve kendilerine her ne zaman O'nun ayetleri ulaştırılsa imanları güçlenir ve Rablerine güven beslerler.”(21)

Allah’tan korkmak, O’nun rızasını kazanamama endişesi, O’nun rızasına layık olamama korkusu, O’nun rızasını kaybetme ürpertisidir. Nitekim bir ayette buna işaret ediliyor. İman edenler şöyle derler: “Elbet biz yüzleri asıp kaşları çatan bir günde Rabbimizin (rızasını) kaybetmekten korkuyoruz.”(22)

‘Havf’ kelimesi ile ifade edilen korku; -Cüneydi Bağdadí’nin dediği gibi-, “her nefes alış-verişte azap görebilirim diye düşünmektir.”(23)

Allah’tan korkmak O’na hakkıyla ibadet edememek, O’nu hakkıyla tanıyamamak, O’nu hakkıyla sevememek, O’na hakkıyla şükredememek, O’nu O’nun layık olduğu gibi övememek korkusudur. Allah’tan korkmak O yakacak diye değil, O hak etmediğim için beni az sevecek, ya da ben O’nun sevgisine layık olamaycağım endişesidir.

Allah’tan korkmak, O’nun makamına karşı gereken saygıyı, tazimi, edebi gösterememek sıkıntısıdır. Yarın mahşer günü, hesaplar yapılırken ayıpların, noksanların, Allah’a karşı saygısızlıkların ortaya çıkmasından, rezil olmaktan, kaybetmekten, hüsrana uğramaktan içinin titremesidir.

Allah (cc) –haşa- ne korkunç bir şeydir, ne  yakaladığını hemen ateşe sokan bir ceberruttur, ne de katı yürekli bir despottur. Tam tersine Rahman ve Rahim sıfatlarına sahip, özünde ve işinde merhametli, affetmeyi seven ve çok çok affeden, çok seven ve çok sevilen, rahmetin, bağışın, ikramın kaynağı, karşılıksız veren, isteyene veren âlemlerin Rabbidir. Mehafetullah (Allah korkusu) bu makama layık olamama endişesidir. 

• Allah’tan korkmanın boyutları

İman edenlerin özelliği şöyledir:“Onlar, üstlerindeki Rablerinden korkarlar ve kendilerine ne emrolunursa onu yaparlar.”(24)

            Allah (cc) kullarını cehennem ateşiyle sakındırıyor.

“Onların üstünde ateş bulutları toplanacak ve altlarında da [benzer ateş] tabakaları bulunacaktır...” Allah kulların(ın kalbin)e işte bu yolla korku salar. Ey kullarım! Öyleyse, Bana karşı sorumluluğunuzun bilincinde olun;”(25)

Basiret sahipleri Allah’ın sevgisini kaybetme endişesiyle içleri titrer, hesabı kötü vermekten dolayı korkarlar.(26)

            Allah (cc) müslümanlara zulmedenlerden boşalacak yerelere yerleştireceğini va’dediyor ve arkasından da şöyle buyuruyor: “… İşte bu, makamımdan korkan ve tehdidimden sakınan kimselere mahsustur.”(27)

Rahman olan Allah’ın makamından korkanlar/çekinenler için farklı ödüller vardır: “Rablerinin mutlak otoritesinden korkup sakınanlara çifte cennte sunulacak.”(28)

Peygambere şöyle demesi emrediliyor:  “De ki: Ben, Rabbim'e isyan edersem gerçekten büyük bir günün (kıyametin) azabından korkarım.”(29)

Kur’an inkarcıları şöyle uyarıyor: “Şimdi [cehennemden bahsederek] insanlara korku veren bir uyarıda bulunuyoruz, ama (hakkı inkara niyetli oldukları sürece) bu [uyarı] onların sadece büyüklük taslayarak küstahça azgınlık, taşkınlık yapmalarını artırıyor” demiştik.”(30)

Allah’tan hakkıyla korkup çekinenler, Allah’a karşı sorumluluk bilinciyle davrananlar hakkında Kur’an şöyle diyor:

“Bizim mesajlarımıza (gerçekten) inananlar, ancak, kendilerine tebliğ edildiği zaman önünde derin bir hayranlık ve saygıyla eğilenlerdir; (onlar) Rablerinin sınırsız ihtişamını hamd ile yüceltenler ve asla büyüklük taslamayanlardır;(onlar) yataklarından (geceleri) kalkarak korku (havf) ve ümit içinde Rablerine yalvaranlardır ve kendilerine geçinmeleri için verdiğimizden başkalarına harcayanlardır.”(31)

            İki hadiste Allah korkusu şöyle yer almaktadır:

Habibe bintü Sehl’in kocası Sabit b. Kays b. Şemmas çirkin bir adamdı. Bu kadın Peygamber’e (sav) geldi ve Ya Rasulellah! “Allah korkusu (mehafetullah) olmasaydı bu adam yanıma geldiği zaman yüzüne tükürürdüm” dedi. Peygamberr (sav) “Onun bahçesini geri vermek ister misin?” diye sordu. Kadın: “Evet” dedi ve bahçesini geri verdi. Peygamber de boşanmalarına hükmetti.(32)

İşkencenin dayanılmaz bir hal aldığı, müşriklerin şiddetli baskı yaptıkları bir zaman Habbab b. Eret Kâbe'nin gölgesinde örtüsüne bürünmüş oturan Hz. Peygamber'in yanına geldi; "Allah'a bizim için dua buyurmaz mısın?" dedi: Hz. Peygamber yüzü kıpkırmızı halde doğruldu, şöyle buyurdu: "Sizden önceki ümmetlerde bir adam demir tarakla taranır ve sinirleri kemiğinden sıyrılırdı da bu işkence onu diniden döndürmezdi. Testere başının saç ayırımına konur ve iki parçaya bölünürdü; bu da o adamı dininden döndürmezdi. Allah muhakkak bu dini tamamlayacaktır. San'â'dan kalkan yolcu Hadramevt'e içinde Allah korkusundan başka hiç bir korku olmadan gidebilecek.Ama siz acele ediyorsunuz”(33) 

• Son söz

İnsanın fıtratında sevgi de vardır, korku da. Bu iki duygu insan hayatı ve onun faaliyetleri için çok önemli olsa da, Tevhidi bakış açısına göre, bu ik duygunun insana verilmesinin hikmeti Allah’ı hakkıyla sevebilmek ve O’nun makamından hakkıyla korkabilmek/çekinebilmek içindir.

Allah’tan korkmanın bir kaç basamağı var denilebilir: En alt basamağı kişinin küfürden, inkârdan, ilhadtan uzak durması, onu küfre düşürecek söz ve davranışlardan sakınmasıdır.

İkinci basamağı müslümanın günahlardan elinden geldiği kadar sakınmasıdır.

Üçüncü ve en yüksek basamağı ise Allah’ın sevgisine engel olabilecek her türlü sevgi, meşguliyet ve gafletten kalbini korumaya çalışmasıdır.

İslâmın hedeflerinden birisi de insanın kalbine Allah sevgisini ve Allah korkusunu yerleştirmektir. Her güzel iş, ya da her güzellik Allah sevgisinden, her türlü korunma, çekinme, titiz olma ahlâkı da Allah korkusundan kaynaklanır. Allah (cc) Rahman ve Rahim’dir. Yani O bütün yaratıklarını sever. Ama kendisini sevip saygı göstereni daha çok sever. Kendisinden korkup çekineni ise azapla, ceza ile, kötü sonuçla mahzun (üzüntülü) etmez.

Bu anlamı şu hadislerde buluyoruz: “Allah korkusundan (haşyetinden) ağlayan göze, süt memeye dönünceye kadar ateş dokunmaz.”(34)

“İki göze Cehennem ateşi dokunmaz: Biri, Allah korkusundan (haşyetinden) ağlayan göz, diğeri de Allah yolunda nöbet bekleyen gözdür.”(35)

Kur’an Allah’tan hakkıyla korkanlara şöyle müjde veriyor: “Allah'a ve O'nun Rasûlü'ne itaat edenler, Allah'tan korkup (haşyet duyup) O'na karşı sorumluluk duyanlar; işte bunlardır, (nihaî) zafere erişecek olanlar!”(36)

“Ne irfandır veren ahlâka yükseklik ne vicdandır

Fazilet hisse insanlarda Allah kokusundandır

Yüreklerden çekilmiş farzedilsin havf-ı Yezdân’ın

Ne ahlâkın kalır tesiri katiyyen, ne de vicdanın“ M. Akif Ersoy

Hüseyin K. Ece

21.01.2013

Zaandam/Hollanda