Çocuklar her yeni geliþim dönemine geçtiklerinde yeni beceriler kazanýrlar. Çocuðun edindiði her yeni beceri beraberinde çözülmesi gereken bir sorunu da getirir. Geliþim dönemlerinde karþýlaþýlan sorunlar olaðan ve geçicidir, ancak çocuk bu dönemlerde çevresindeki yetiþkinlerin yanlýþ tutumlarýna maruz kalýrsa veya sorunlarýný çözerken engellemelerle karþýlaþýrsa, dönemsel (olaðan) diye nitelenen bu sorunlarýn çözümü yeni geliþim dönemlerine ve çocuðun ileriki yaþlarýna ertelenir. Bu durumlarda ortaya çýkan sorunlar uyum ve davranýþ bozukluklarý olarak adlandýrýlýr. Örneðin, çocuk, sosyal-duygusal geliþimi gereði yaþýtlarýyla oyun oynamasý gereken bir yaþta, sürekli yalnýz kaldýysa, ileride içine kapanýk bir çocuk ve yetiþkin olabilir veya çocuk geliþimsel olarak kendi kendine üstünü giyinme ve yemek yeme davranýþlarýný yapabilecek becerilere sahipken, aile tarafýndan sürekli bu becerilerini sergilemesi engellendiyse, bu alandaki geliþimini fark etmesi ileriki yaþlara kalacaðý için yeni geliþim dönemlerinde ortaya çýkacak sorunlarla baþ etmesi güçleþecektir. Baskýcý, aþýrý disiplinli, aþýrý koruyucu ve alaycý, aþaðýlayýcý aile tutumlarý da uyum ve davranýþ bozukluklarýna yol açar. Uyum ve davranýþ bozukluklarý yalnýzca ailenin yanlýþ tutumlarýna baðlý olarak geliþmez, çevresel faktörlere baðlý olarak da geliþebilir. Yangýn, deprem, tüp patlamasý gibi travmatik olaylar; evdeki kavga ve huzursuzluklar, aile içi þiddet gibi aile içi sorunlar; ölüm veya boþanma nedeniyle anne-babadan uzak kalma gibi kayýp ve ayrýlýklar da uyum ve davranýþ bozukluklarýna yol açan çevresel faktörlere örnek olarak verilebilir.
Çocuklarda görülen uyum ve davranýþ bozukluklarý aþaðýdaki gibi sýralanabilir;
- Altýný ýslatma ve dýþký kaçýrma
- Psikolojik kökenli kekemelik
- Parmak emme
- Týrnak yeme
- Fobiler ve korkular
- Yeme bozukluklarý ve iþtahsýzlýk
- Uyku bozukluklarý
- Mastürbasyon (kendi kendini tatmin etme)
- Ýçe kapanýklýk
- Çalma
- Yalan söyleme
- Aþýrý hareketlilik
- Saldýrganlýk
- Saç yolma
- Uyur gezerlik
- Baðýmlýlýk
- Aþýrý inatçýlýk
Yukarýda saydýðýmýz uyum ve davranýþ bozukluklarýný sýrasýyla gelecek sayýlarda inceleyeceðiz. Bu sayýda, anne-babalarý, bu tip bir sorunla karþýlaþtýklarýnda ilk olarak ne yapmalarý gerektiði, ne tip tutumlardan kaçýnmalarý gerektiði ve sorunun saðlýklý bir biçimde giderilebilmesi için nasýl bir yol izlemeleri gerektiði konularýnda bilgilendirmek istiyoruz.
Uyum Bozukluðu ile Normal Davranýþý Birbirinden Ayýrt etmek
Aileler genellikle, çocuðun geliþim dönemine baðlý olarak yaþadýðý olaðan sorunlarla, uyum bozukluðu olarak kabul edilen davranýþlar arasýnda ayýrým yapmanýn zor olduðunu ifade eder. Anne-babalar için bu ayrýmý saðlýklý biçimde yapmak çok zordur, ancak belirli kriterleri göz önünde bulundurarak en azýndan bir uzmana baþvurmalarý gerekip gerekmediðini tespit edebilirler.
Örneðin, alt ýslatma davranýþýný ele alalým. Bir buçuk yaþýnda tuvalet eðitimi almýþ bir çocuðun, ilk 1-1,5 sene zaman zaman altýna kaçýrmasý normaldir. Ýlk zamanlar çocuk kaslarýný kontrol etmekte güçlük çekebileceði için tuvalet eðitimini takiben gece ve gündüz görülebilen alt ýslatma davranýþý normal kabul edilmelidir. Çocuk 3,5-4 yaþýndan sonra da alt ýslatma davranýþýna devam ediyorsa bu davranýþ uyum bozukluðu olarak kabul edilebilir; çünkü artýk yeni bir beceriyi (tuvalet eðitimi) kazanmak için gerekli olan adaptasyon süreci aþýlmýþtýr. Bunun gibi, bebeklik dönemindeki parmak emme davranýþý normal kabul edilirken, 1 yaþýndan sonraki parmak emme davranýþý uyum ve davranýþ bozukluðuna iþaret eder.
Anne-babalarýn çocuðun hangi yaþta karþýlaþtýðý sorunlarýn normal, kýsa süreli ve geçici olduðunu tespit edebilmesi için bu konularda bilinçli ve bilgili olmasý gerekmektedir. Çocuk geliþimi ve eðitimi konusunda çok okuyan bilinçli aileler bile bu tip sorunlarý fark etmekte güçlük çekmektedirler. Bu nedenle tüm anne-babalarý insanýn kiþilik geliþiminde çok önemli olan 0-6 yaþ döneminde 6 ayda bir bile olsa, çocuklarýnýn geliþimlerini kontrol ettirmek, anne-babanýn farkýna varamadýðý bir sorun olup olmadýðýný öðrenmek ve ortaya çýkabilecek olasý uyum ve davranýþ bozukluklarýna karþý önlem almak için bir psikologa baþvurmalarýnda yarar vardýr.
Hatalý Anne-Baba Tutumlarý
Uyum ve davranýþ bozukluklarý, yukarýda sözünü ettiðimiz gibi hatalý anne-baba tutumlarýna baðlý olarak ortaya çýkabilir. Bazen de, davranýþ bozukluðu baþka bir faktöre baðlý olarak ortaya çýkar, ancak hatalý anne-baba tutumlarý nedeniyle
- týrmanarak artabilir,
- yeni uyum ve davranýþ bozukluklarýnýn ortaya çýkmasýna neden olabilir,
- öz-güven eksikliði, içe kapanýklýk, aþýrý kaygýlý olma gibi sorunlarýn ortaya çýkmasýna katkýda bulunarak kiþilik geliþimini olumsuz etkileyebilir.
Uyum ve davranýþ bozukluðu geliþtiren çocuklarýn anne-babalarýnýn hatalý tutumlarý aþaðýdaki gibi özetlenebilir;
1. Anne-babalar çocuklarýnýn bilinçli olarak belirli davranýþlarý yaptýklarýný düþünerek sorunu görmezden gelir veya davranýþý ve çocuðu baský altýna almaya çalýþýr. Oysa, çocuklarýn çok büyük bir çoðunluðu, bilinçli olarak bu davranýþlarý sergilemez. Çevrelerine bir mesaj vermek için, yani rahatsýz olduklarý durumlarý ifade etmek için bunu yaparlar.
2. Anne-babalar sorunu gidermek için, davranýþý yapan çocuðu küçük düþürücü, aþaðýlayýcý ve suçlayýcý tavýrlar sergilerler. Bazý aileler sorunu gidermek için çeþitli ceza yöntemlerine, hatta þiddete bile baþvurmaktadýrlar. Mastürbasyon yapan çocuða ceza vermek, parmaðýný emen çocuðun aðzýna biber sürmek ve altýný ýslatan çocuðu deþifre etmek bu tip tutumlara örnek olarak verilebilir. Ailelerin, cezadan ve suçlayýcý tavýrlardan uzak durmalarý gerekir. Bu tip baskýcý tutumlar sorunu artýrmaktan baþka bir iþe yaramaz.
3.Bazý aileler ise, sorunu kendi haline býrakýp, kendiliðinden geçmesini beklerler. Oysa uyum ve davranýþ bozukluklarý kendiliðinden geçmez, mutlaka bu bozukluðun altýnda yatan sebepler ortadan kaldýrýldýktan sonra geçer. Zaman içinde kendiliðinden geçen inatlaþma, parmak emme, alt ýslatma vb. Sorunlar yukarýda sözünü ettiðimiz normal dönemsel sorunlardýr. Uyum bozukluðu olarak ortaya çýkan davranýþlar ise ileriki yaþlarda ortadan kalkmýþ gibi gözükse bile ya yeni bir sorun olarak, ya da tekrarlanarak karþýmýza çýkar. Örneðin, parmak emme davranýþý okul yýllarýnda týrnak yeme veya öz-güven eksikliði olarak yeniden belirebilir. Alt ýslatma davranýþý olan 3 ve 4 yaþlarýnda iki çocuðu ele alalým; 3 yaþýndaki çocuðun sorunu 6 ay içinde kendiliðinden geçebilir, çünkü bu yaþta görülen bu davranýþ normaldir; ancak 4 yaþýndaki çocuðun davranýþý kendiliðinden geçmez, çünkü bu bir uyum bozukluðudur.
Uyum ve Davranýþ Bozukluklarýnýn Tedavisi
Ailelerin uyum ve davranýþ bozukluklarý konusunda çok bilinçli ve dikkatli olmalarý, böyle bir sorundan þüphelendiklerinde bir uzmana baþvurmaktan çekinmemeleri gerekir. Psikologlar, anne-baba ve çocukla yapýlan ayrý ayrý görüþmelerle sorunun sebeplerini tespit ederler. Çocuðun yaþ dönemine, sorunun çeþidine ve þiddetine göre aileye gerekli önerilerde bulunur ve gerek görürlerse çocukla belirli bir süre düzenli olarak görüþerek sorunun ortadan kalkmasýný saðlarlar. Ailelerin de amacý uzmanlarýn amacýyla paralel olmalýdýr; amaç, davranýþ bozukluðunu ortadan kaldýrmaya çalýþmak deðil, bu bozukluðu ortaya çýkaran sebepleri ortadan kaldýrmaya çalýþmak olmalýdýr.
|
