Günlük sosyal hayatýn, insanlar, gruplar ve toplumlar arasý iliþkilerin temelini iletiþim kavramýoluþturmaktadýr. Ýletiþimi kýsaca “bilgi üretme, aktarmave anlamlandýrma süreci” olaraktanýmlanmaktadýr. Bu tanýmdan yola çýkarak iki insanýn karþýlýklý konuþmasýný iletiþim sayabileceðimiz gibi, arýlarýn bal bulunanbir bölgeyi birbirlerine haber vermelerini de iletiþim olarak kabul edebiliriz.
Genel anlamda iletiþimingerçekleþmesi için iki sistemin varlýðý ve bu sistemler arasýndabir alýþveriþ þart koþulmaktadýr.Bu sistemler iki insan, iki hayvanyahut iki makine olabileceði gibi,bir insan, bir hayvan veya bir insan bir makine de olabilir.
Yukarýda bahsedilen alýþveriþ kavramýndan da anlaþýlacaðýüzere, iletiþimde bilgi akýþýnýn ikiyönlü olmasý beklenir. Sibernetikte tek yönlü bilgi akýþýna “Enformasyon”, karþýlýklý bilgi alýþveriþine ise “Komünikasyon” ya dailetiþim adý verilir. (Akman, 1982)
Tüm bu açýklamalar dikkatealýndýðýnda, insanlar arasý konuþmalara iletiþim denemeyeceðianlaþýlmaktadýr. Örneðin ana-babalar ya da amirler, çocuklarýna memurlarýna sadece emirlerverir, karþý tarafýn tepkileri dikkate alýnmýyorsa bunun adýna iletiþim denemez. Bu durum tekyönlü bir bilgi akýþý ve anlamlandýrma süreci olduðu için “Enformasyon” olarak adlandýrýlýr.
Þu aþamada iletiþim kavramýný oluþturan bütünün parçalarýný açýklamanýn yerinde olacaðýný düþünüyorum. Bunlardan ilki,birbiriyle iliþkili olma kavramýdýr.Ýletiþimde yalnýz mesaj alýþveriþi yeterli deðildir. Mesajlarýn birbiriyle iliþkili olmasý da gereklidir.Ýkinci kavramý alýþveriþtir. Bu baðlamda aile içi temel iletiþim kurallarýný maddeler halinde þöyle sýralayabiliriz:
1- Orta nokta kuralý: Taraflarýn beklentileri, fiziksel, ruhsal veduygusal ihtiyaçlarý konuþuldu-ðunda; her iki taraf birer adýmatarak orta noktada buluþup uzlaþmaya çalýþýrlar.
2- Ýyi zan kuralý: Eþinizin sinirli, kýzgýn, öfkeli veya ilgisiz tavýrlarýnda iyi zanlý yaklaþýn. Eþinizi yanlýþ anlayabileceðinizi, siziincitmek amacý ile yapmadýðýný öncelikle düþünün. Olumsuz senaryolara inanmak, analitik düþünce yeteneðini bozduðu için,kiþiyi yanlýþ yargýlara götürür.
3- Kendini gerçekleþtirenön kabul kuralý: Bir insan, diðerinsanýn kendisi hakkýnda kötü düþündüðüne inanýrsa farkýnda olmadan beden dili ile bunuyansýtýr. Karþý taraf olumsuzluðuhisseder ve savunma iþine girer.Karþýlýklý negatif etkileþim ve yersiz düþmanlýk duygularý oluþur.Bunun çaresi diyalogu sabýrladevam ettirmektir.
4- Saldýrý hakký tanýmak: Birinsan her zaman neþeli, mutlu olmasý hoþ olurdu ama, bu mümkün deðildir. Eþinizin sinirliolmasýnýn nedeni sizinle hiç ilgiliolmayabilir. Ona saldýrý hakký tanýmak gibi güzel bir armaðan verirseniz fýrtýnaya fýrsat vermezsiniz.
5- Kendinizi kanýtlamanýzgerekmez: Her anlaþmazlýk genelde taraflarýn güç mücadelesine dönüþüyor. Kendi kimliðini,özgürlüðünü ispat etmek için fýrsat olarak görülür. Bu düþünce tarzý karþýlýklý duygusal enerjileri savunmaya harcamaya iter. Sürekli gerilim hali devam eder.Böyle durumlar çok az sevgi saðlar ve iliþkileri saðlamlaþtýrmaz. Kendine güvenen insan, kendisini ispata ihtiyaç hissetmez. Baþarýlarý kendini kanýtlamaya yeter.
6- Aykýrý duygulara sahip olma hakký tanýmak: Duygular genelde ak ve kara þeklinde deðildir, gri tonlarý daha fazladýr.Ýnsan duygu yapýsý çeþitli duygularýn karýþýmýndan oluþur. þuansevgi hissetmediðimiz kiþi veolay tekrar sevmeyeceðimiz anlamýna gelmez. Sevgi deðiþkendir, býrakalým karþýmýzdaki olaylarda farklý duygular gösterebilsin.
7- Avukat gibi deðil, hakimgibi olmalý: Bir þeyler ters gittiðinde hata nerede objektifliði ilehareket etmek. Benim “Eþimhaksýz da olsam beni desteklemeli” düþüncesini sorgulamakgerekir. Bazen kol kýrýlýr yen içinde kalýr ama bu hatayý onaylamak þeklinde olmamalýdýr.
8- Ayda bir oturum yapmak: Evlilik anlaþmaya varma sanatýdýr. Bunun için gündemlioturumlarýn ihtiyaç sýklýðýna göre yapýlmasý çok iþe yarar.
9- Eþini deðiþtirmeye çalýþ-mamak: Evlilik sorunlarýndanönemli bir kýsmý kiþi kendisi hak-kýnda düþünmez, eþi hakkýndadüþünür. Onun ruhunu bilekontrol etmek ister. Baþkalarýnýnolmalarýný istediði gibi olmadýk-larýna sinirlenmek yanlýþtýr. Çünkü; sen kendin bile olmak istediðin gibi olamýyorsun.
10- Sosyal baský ve yasaklara saðlýklý tepki: Bastýrýlmýþ duygu, duygusal yoksunluk psikolojik hasar oluþturur. Bastýrýlmýþduygular, yeni tecrübeler, kendini kanýtlamaya, sevilme, övülmearayýþlara itebilir. Doygunluk vehaz için haklý ve mantýklý tepkiler verip veremediðinizi kontroledin.
11- Boþanma tehdidine dikkat: Þok konuþmalar yapmak,evliliði test etmek tehlikeli yöntemlerdir. Güven ve sevgiyi arttýrmaz. Egonuzu tatmin çabasýn-dan baþka bir þey deðildir. Kazananý olmayan bir uygulamadýr.
12- Farklý düþünmeyi saðlamak: Sorun olduðunda verdiðimiz tepki karþýmýzdakini düþünmeye sevk ediyorsa baþardýnýzdemektir.
13- Kontrol duygusunu hesaba katmak: Karþýnýzdaki kiþiyekontrolü kaybediyor hissiniuyandýrýrsanýz iliþki zarar görür.Kazan kazan iliþkisi için iki tarafta kontrol bende diyebilmelidir.
14- Fýrtýnalara fýrsat verin:“Bu adam beni deli etti “ diyorsanýz, býrakýn fýrtýna essin, arkasýndan saðanak yaðýþ gelsin,sonradan çiçekler açacaktýr.
15- Ýzle bekle yöntemi: Sabýrlý olmak diðer bütün erdemle-rin geliþtiði temel erdemdir. Sabýr ve zaman duygusu birbiri ileiliþkilidir. Hayatýn kalýcý zevkleri beklemeyi bilenlere verilir. Meditatif bir eylem olan sabýr, sadecekatlanmak anlamýna gelmez. Ýnsan kendisini bir zevkten mahrum býrakýyorsa, mantýklý bir nedeni olmalýdýr. Aktif sabýr dediði-mizde de kiþi hareket halindebekler. Ümidini kaybetmez, sürekli fikir üretir. Kesinlikle sabýrhaklý ve mantýklý olmalýdýr. Kiþiliði ezdirmek, hakkýný aramamaksabýr deðil pasifliktir. Giriþimciliðiyok eder. Aktif sabýr ise, sessizama soylu bir davranýþtýr. ”Seninyaptýðýný onaylamýyorum amaevliliðimiz için bu yaptýklarýnakatlanýyorum“ diyebilen insan,karþý tarafýn kendisini suçlu his-setmesine neden olur ve sonucayaklaþýr.
16- “Ah Olsaydý“ sendro-muna dikkat: Bu sendrom, dahaçok þeye sahip almayý teþvikeden, kapitale dayalý sistemin birsonucudur. Beklenti düzeyiniyükseltir. Çok þeye sahip olduðuhalde mutlu olamayan insanlarçoðalýr. Sahip olduðu þeyin deðerini bilen ama çoðu hedefleyen insan tehlikeden kurtulur.Yetinme duygusu yani kanaat,tembelliðe itmemeli ama nankörlük gibi bir çirkin özellik evliliðe çok zarar verir. Daha iyiyi is-terken sahip olduðu þeylerin farkýna varmayan insana nankördenir. Doyumsuz eþler ciddi evlilik sorunlarýna neden olurlar.
17- Þefkatin önemi: Sevgi-den farklý bir duygudur. Þefkat,karþýlýksýz sevgi olarak da söylenebilir. Annenin çocuðuna verdiði en önemli hediyedir. Ruhsalbir enerjidir ve verdiði kimseyide vereni de iyi hissettirir, þefkatþefkati doðurur. Vicdana gidenduygudur, iç sesi, içteki uyarý sistemini harekete geçirir. Bu duyguya sahip kiþi bilerek kötülükyapmaz. Þefkatli kiþilerin iyi eþ ol-malarý daha kolaydýr. Yumuþakve sýcak kalpli insanlarý kim sevmez ki. Þefkatli insan, ayný zamanda baðýþlayýcý da olur, affetmeyi baþarýr.
18- Olgun savunma mekanizmalarý:Bunlarý bilmekte vesorunlu kiþilik tiplerini tanýmaktayarar vardýr.
Sublimasyon (Yüceltme):Ýççatýþma yaþayan kiþi yüce deðerlere sarýlarak ego doyumunusaðlar.
Alturizm: Ýç çatýþmadan fedakârlýk yaparak çýkmayý baþarmaktýr.
Assetizm: Ýç çatýþma durumunda zevke deðer vermemeyi,zevki ertelemeyi baþarmaktýr.
Antisipasyon: Sezinleme veönsezi özellikleri ile sorunu önceden çözümlemeyi baþarmaktýr.
Supresyon: Ýç çatýþma yaþandýðýnda sorunu çözüp bilinçaltýnýn derinliklerine gömmeyibaþarmaktýr.
Bilinçli ebeveyn olmak.
Her þeye sahip olduðu haldemutsuz olan çocuklarda ne gibieðitim hatalarý yapýlýyor? Çocuðun asýl ihtiyacý nedir? Çocuðunuz için her þey daha iyi olsunderken doyumsuz bir çocuk muyetiþtiriyoruz?
Bütün bu sorularýn cevaplarýnda formül, sevgi ve disiplininbirlikte ve dengeli verilebilme uygulamasýdýr. Anne-baba merkezli aile derken çocuk merkezliaile olmak, çocuðu evin küçükhükümdarý da olmasý mümkün.Onun iyiliði ve mutluluðu içinarzularýný erteleyebilmeyi ve evhayatýný kurallý ortam yapmayý baþarmalýyýz. Ama çocuðumuzakýzarken bile severek kýzmalýyýz. Onun kiþiliðine saygý gösterelim,büyük insan gibi dinleyelim,ama büyük insan davranýþý beklemeyelim.
Bilinçli iliþkinin genel kurallarýna ilâve olarak þunlar söylenebilir.
1- Önce çocuðunu taný: Çocuðun psikososyal geliþimindeher yýlýn farklý özellikleri vardýr.Her evreyi bilmek, çocuðunuzun ruhsal ve fiziksel güvenliði,ihtiyaçlarý ve sýnýrlarýna göre davranmayý saðlar. Çocuðunuza taþýyamayacaðý psikolojik yük yük-lememiþ ve onu yaralamamýþolursunuz.
2- Müsamahada ölçülü veanlayýþlý olmak.
3- Çocuðun birey olmasýnafýrsat vermek: Çocuk bizim çocuðumuz ama bize ait deðildir.Onu ayrý bir insan olarak düþünmeliyiz. Çocuðun anne- babadan saðlýklý ayrýþmasý gerekir.
4- Etkin dinlemenin önemini bilin: Çocuk konuþmasýný bitirinceye kadar dinlenmeli, sözükesilmemeli, göz temasý kurarak konuþulmalý. Baþ sallamak, onayiþaretleri, sorular sormak gerekir.
5- Aile içi oturumlar yapýn: Beraber zaman geçirmek çokyararlýdýr. Karþýlýklý birbirlerininsevinç ve üzüntülerinden haberdar olunur, hayat paylaþýlýr.Amaç mutlu çocuk yetiþtirmekdeðil, çocuðu hayat hazýrlamaktýr. Beraber zaman geçirmek bunun için önemlidir. Zamanýn süresinden çok nitelikli olmasý faydalýdýr.
6- Ödüller ve cezalar: Evinkurallý ortamý olmasý gerekir. Birfutbol maçýnda bile kurallara uymayanlar kart görür. Aile sosyalbir anlaþma demektir. Akýllý, uslu,çalýþkan olduðunda çaba ve dav-ranýþý ödüllendirilmeli. Kiþiliðini övmek doðru deðildir, çabalarýövülmelidir. Çocuðun davranýþlarýnýn sorumluluðunu üstlenebilmesi ve sosyal beceriler kazanabilmesi sýnýrlarý bilmesine baðlýdýr. Sýnýrlarý aþarsa hataya orantýlý bir bedel ödemelidir.
7- Olaylar üzerinde konu-þun: Birlikte yaþanan üzüntülü vesevinçli olaylar üzerinde sohbetetmek, çocukta aidiyet ve baðlýlýk duygularý uyandýrýr. Çocukböylece ailenin yaþam biçimi vedeðer ölçülerini benimser. Yoksakonferans, vaaz tarzý yaklaþýmlarýn hiç faydasý olmaz. Monologdeðil diyalog gerekir. Ýki taraftakonuyu bilmelidir.
8- Arkadaþlarýný tanýmak: 3 yaþýndan itibaren arkadaþ çocukiçin önemli olmaya baþlar. Haya-tý oyun içinde ve arkadaþlar ara-sýnda öðrenir. Arkadaþlarý kötülenmemeli, mümkün olduðuncaeve çaðrýlýp, olaylar üzerinde konuþmaya çalýþýlmalýdýr. Arkadaþýný küçük düþürücü yaklaþýmlarçocuðunuzu gizli saklý iþ yapmaya iter.
9- Sorumluluk verin: Baðýmsýzlýk kazanacaðý ev iþleri, alýþveriþler, küçük baþarýlarýn tadýnýona tattýrýn. “Onun yapacaðý iþten ne olur” demeyin. Býrakýnyetenekleri geliþsin.
10- Yuva sýcaklýðýný hissettirin: Beklemediði bir anda çocuða gülümsemek onda güven vebaðlýlýk duygusu uyandýrýr. Korktuðu, heyecanlandýðý anda elinitutmak hafýzasýnda olumlu izlerbýrakýr. Bedensel dokunmalarçocuða güven verir. Sevgininegemen olduðu ev modelindeanne babanýn otoritesi azalmaz,tam tersi çocuðun büyükleresaygýsý daha da artar. Anne vebabanýn sevgisini kaybetmemekiçin iyi þeyler yapmaya çalýþýr. Kiþiliðine deðer verilen, sýðýnacakyuvasý olan çocuk hayatta dahabaþarýlý olur.
11- Davranýþ diline dikkat: Özellikle ergenlikten önce çocuklar sorunlarýný sözdili ile anla-tamazlar. Sinirlilik, aþýrý hareketlilik, altýný ýslatma, kavgacýlýk, yalancýlýk, iþtahsýzlýk, uykusuzluk,kýskançlýk, korkaklýk, okul baþarýsýzlýðý, kekemelik, bedensel yakýnmalar birer iþaret olabilir. Gizli depresyonun söz dili ile anlatýlamamasý tedavi gerektirir.
12- Örnek olunduðunuunutmamak: Çocuðun “annem babam gibi olmak istiyorum” diyebilmesini saðlayabiliyor muyuz? Özdeþim modeliolarak ne kadar doðru davraný-yoruz? Çocuk, sözlere deðil davranýþlara bakarak yaþadýklarýnýöðrenir.
13- Çözüme odaklaþmak: Sorunla karþýlaþýnca telâþlanmakyerine çözüm odaklý düþünmeyi baþarmalý, emretmek yerine fikir vermek gerekir. Büyüðün hayat tecrübesi çocuk için bir hazinedir.
|
